Ռ. ՀԱՏՏԷՃԵԱՆԻ

ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹԻՒՆԸ

Ռոպէր Հատտէճեան ծնած է 1926-ին Իսթանպուլի Պաքըրգիւղ թաղամասին մէջ։ Հայրը Աւետիս, մայրը՝ Սիրանոյշ։ Ընտանիքը աւելի վերջ քաղաք փոխադրուած ըլլալով, ան սկսած է յաճախել Բանկալթըի Վիեննական Մխիթարեան վարժարանը, առաջինէն մինչեւ լիսէի վերջին դասարան, ուրկէ 1944-ին շրջանաւարտ եղած։ Տարի մը ուսանած է Իսթանպուլի Համալսարանի ֆիզիք-մաթէմաթիք ճիւղին մէջ, ապա անցած է Գրական Ֆաքիւլթէ, որուն Փիլիսոփայութեան-Հոգեբանութեան ճիւղը աւարտած է 1950ին։ Զինուորական պարտականութիւնը կատարած է որպէս պահեստի սպայ Անգարայի ու Աղրըի մէջ, ամուսնացած է Սիւզան Դամիկեանի հետ եւ սկսած է զբաղիլ թէքսթիլի հսկայ գործարանի մը որպէս ներկայացուցիչը։

Դպրոցական կանուխ տարիներէն արդէն սկսած էր ցուցաբերել գրականութեան նկատմամբ հակում, իր դասընկերները եղած էին Գեղամ Սեւան, Վարդ Շիկահեր, Արամ Գամպnւրեան, կը գրէր թրքերէն բանաստեղծութիւններ, պատմուածքներ ու վէպեր։ 1946ին Խաչիկ Ամիրեանի ու Վարուժան Աճէմեանի քաջալերութեամբ սկսաւ հայերէն գրել, իր առաջին պատմուածքը «Բառասխալ» հրատարակուեցաւ Անիւ ամսագրի մէջ։ Այնուհետեւ Ռ. Հատտէճեան ինքզինք բոլորովին նուիրեց հայ գրականութեան, գրելով պատմուածքներ, արձակ բանաստեղծութիւններ «Սան», «Ճառագայթ» պարբերականներուն մէջ։ Աւելի վերջ Զահրատին, Խրախունիին ու Վարուժան Աճէմեանին հետ Մարմարա-ի մէջ հիմնեց Գրական էջերու աւանդութիւնը, որ կը շարունակուի մինչեւ այսօր։ Այս էջերը գրեթէ միշտ զարդարուեցան Ռ. Հատտէճեանի գրախօսութիւններով, որոնք կը վերլուծէին շրջանի բոլոր նոր հրատարակութիւնները։

1967-ին ստանձնեց Մարմարա թերթի ամբողջական պատասխանատուութիւնը, անմիջապէս նոր գոյն ու ճաշակ մը բերաւ թերթէն ներս, սկսաւ գրել առօրեայ խմբագրականներ, կատարեց թարգմանչական հսկայ գործ, միաժամանակ շարունակելով մնալ գեղարուեստական գրականութեան մէջ։ Թերթին շուրջ համախմբեց Իսթանպուլահայ լաւագոյն գրողները եւ թերթը պահեց գրական-մշակութային բարձր մակարդակի վրայ։

1960-ին ուշադրութիւն գրաւեց իր «Կեանքի մը երեք Կիրակիները» թատերախաղով։ Ապա սկսաւ հրատարակել իրերայաջորդ գործեր՝ որոնցմէ շատեր կ’արժանանային Ալեք Մանուկեան գրական Հիմնադրամի մրցանակներուն։ « Յակոբ Պարոնեանի մտերմութեան մէջ », « Բառասխալ » (Պատմուածք), «Կիրակնօրեայ հաշուեփակ » (թատերախաղ), « Վաստակ » (թատերախաղ), Հայաստանի մասին գրուած  «Օրագրիս Տասնըհինգ Էջերը », պատմուածքներ՝ « Մարդոց Մեծութեան Ու Խեղճութեան Մասին »։ 1983ին հրատարակուեցաւ «Առաստաղ » վէպը, որ իր գլուխ գործոցներէն մէկը կը նկատուի։ 1981ին ալ սկսաւ Մարմարա-ի մէջ հրատարակել իր առօրեայ սիւնակի յօդուածները, « Յուշատետր » անուան տակ, որոնք գիրքի ձեւով կը հրատարակուին պարբերաբար։

Շնորհք Պատրիարքի գահակալութեան առթիւ գրի առաւ երջանկայիշատակ Պատրիարքին բովանդակալից կենսագրութիւնը որ հրատարակուեցաւ փառաւոր հատորով մը։ Իսկ Շնորհք Պատրիարքին մահէն վերջ գրի առաւ « Յիշելով մեր սիրեցեալ Շնորհք Պատրիարքը » սրտախօսիկ հատորը։

1986-ին հանդիսացաւ առաջին հայ խմբագիրը որ կ’արժանանար այդ թուականին Հ. Բ. Ը. Բարեգործական Միութեան կարկառուն անդամներուն կողմէ իրենց անունով հաստատուած «Ռիթա ու Վարդգէս Պալեան» հայ մամուլի մրցանակին։

Նոյն տարին Մխիթարեան Սանուց Միութեան մէջ տօնուեցաւ իր գրական գործունէութեան քառասնամեակը, որու առիթով հրատարակուեցաւ շքեղ յուշամատեան մը՝ Մաքրուհի Պ. Յակոբեանի խմբագրութեամբ։

Իր ծովածաւալ վաստակին առ ի գնահատանք Շնորհք Պատրիարքի առաջարկով ու Վազգէն Ա. Կաթողիկոսի օրով արժանացաւ Ս. Սահակ - Ս. Մեսրոպ շքանշանին, որ Շնորհք Պատրիարքին մահէն վերջ Շահան Արք. Սվաճեանի ձեռամբ հանդիսաւորապէս յանձնուեցաւ իրեն։

Թատերական իր վերջին գործերէն մէկն է «Արդեօք Մահը ա՞յս է» թատերախաղը, որ Էսաեան Սանուց Միութեան մէջ ներկայացուեցաւ հեղինակին ծնդեան 70ամեակին առթիւ դերասանուհի Անի Իփէքքայայի դերակատարութեամբ։

1995-ին Անթիլիասի մէջ, այդ օրուան Կաթողիկոս Գարեգին Բ.ի փափաքով հրատարակուեցաւ «Հայկական Առածներ» հատորը։

1996-ին Հայաստանի Գրողներու Միութեան մէջ տօնուեցաւ իր ծննդեան 70ամեակը։ Նոյնը տօնուեցաւ նաեւ Իսթանպուլի Մխիթարեան Սանուց Միութեան մէջ։

Ս. Էջմիածնի մէջ Մայր Աթոռի մատենաշարէն Գարեգին Ա. Վեհափառ Հայրապետի հրամանաւ ու գրականագէտ Սուրէն Դանիէլեանի խմբագրութեամբ լոյս տեսաւ « Յուշատետր ընտրանի » հատորը, 700 էջերով փառաւոր հատոր մը որ կը բովանդակէ հեղինակին ամենագեղեցիկ էջերը։

1997-ի ընթացքին Անահիտ Հազարեանի թարգմանութեամբ թրքերէնով լոյս տեսաւ Առաստեղ վէպը «Թավան» անուան տակ։

Գրական իր այս լայն աշխատանքին քով, ան ունի ճամբորդական նկարագրութիւններու ծովածաւալ յօդուածներ, ու վէպերու, պատմուածքներու, թատերախաղերու թարգմանչական հսկայ աշխատանք մը։

1999-2000 թուականները յատկապէս անցան Ռ. Հատտէճեանի նորանոր գիրքերու հրատարակութիւնով։ Այսպէս, մէկուկէս տարուան մէջ նախորդներուն վրայ աւելցան հետեւեալները. «Յուշատետր» շարքէն կամ անկէ անջատ.

«Հին Հասցէներ», «Գրական Հաւաքոյթ Սուատիյէի մեր պարտէզին մէջ», «Թելերը կ’երկարին կ’երթան», «Հողը ճակատագիր է», «Ծովը ամբողջութեամբ ճամբայ է», «Երեւանեան Յուշատետր», «Պտոյտ մը Հայ բանաստեղծութեան պարտէզին մէջ», «Յակոբ Պարոնեան վերադարձաւ», «Առաստաղին միւս կողմը» («Առաստաղ» վէպին շարունակութիւնը)։

Ռ. Հատտէճեանի գրական աշխատանքը Հայաստանի մէջ եւս  լայն ճանաչում գտաւ շնորհիւ գրականագէտ Սուրէն Դանիէլեանի, որ Ռ. Հատտէճեանի մասին հրատարակեց հոյակապ ու բազմակողմանի ուսումնասիրութիւն մը՝ «Ռ. Հատտէճեան, ներաշխարհի Գեղարուեստական Քննութիւն» անուան տակ։

2001-ի Նոյեմբերին Երեւանի մէջ, Հայաստանի Գրողներու Միութեան երդիքին տակ նշուեցաւ Ռ.  Հատտէճեանի ծննդեան 75ամեակը, Զարեհ Խրախունիի եւ Տօքթ. Վարդ Շիկահերի 75ամեակներուն առընթեր։ Նոյն թուականին Ռ. Հատտէճեան անդամ ընտրուեցաւ Հայաստանի Լրագրողներու Միութեան։

1 Դեկտեմբեր 2001ին ալ Ռ. Հատտէճեան, իր գրչեղբայրներէն Զահրատի, Զ. Խրախունիի եւ Տօքթ. Վարդ Շիկահերի հետ միասին, արժանացաւ Թուրքիոյ Հայոց Պատրիարքարանի Ա. կարգի պատուոյ շքանշանին եւ օրհնութեան կոնդակին։

Ռ. Հատտէճեան 2002 Մարտ ամսուան մէջ, Սահակեան Սանուց Միութեան կողմէ իր ծննդեան 75-ամեակին առթիւ կազմակերպուած յոբելենական հանդէսին առթիւ հրապարակ հանեց հինգ նոր գիրքեր, որոնք էին

* Հայկական Առածներու Ներշնչումով (Բ. Տպագրութիւն),

* Օտարականներ Աշխատասենեակիս Մէջ,

* Թատերախաղեր,

* Գուրթուլուշ Պողոտայ, թիւ 86,

* Սրբալոյս Միւռոն Եւ Կրակարանը

 2002 Յունիսին Ռ. Հատտէճեան մասնակցեցաւ Հայ Գրողներու Առաջին Համահայկական Խորհրդաժողովին եւ արժանացաւ նախ Հայաստանի Մշակոյթի Նախարարութեան Ոսկեայ Մետայլին, ապա Հայաստանի Պետութեան Մովսէս Խորենացի Մետայլին, որ Պոլսոյ մէջ իրեն յանձնուեցաւ Հայաստանի Արտաքին Նախարար Պր. Վարդան Ոսկանեանի ձեռամբ։

Այնnւհետեւ հրատարակnւեցան թnւականի կարգnվ հետեւեալ նnր գիրքերը

 Հազար տարի Ս. Գրիգnր Լnւսաւnրչի Հետ - 2003

 Բնանկարներ - 2004

 Օդանաւին անիւները - 2004

 Իսթանպnւլահայ Նnր Բանաստեղծnւթեան Վէպը - 2004

 Ասիկա Այբ Է - 2005

 Գրադարանիս մnռցnւած գիրքերը

 Թարգմանչաց Տօն մը Թեհրանահայnւթեան մօտ - 2006

 Առագաստ դէպի բանաստեղծnւթիւն – 2006

 Հիւանդnւթեան օրեր - 2006

 Պտnյտ Հայ Գրականnւթեան Քnւլիսներnւն Մէջ - 10 հատnր 2007-2012

 Քանի Մը ծառեր անտառին մէջ 2009

 Անկարելի Նամակ Մեր Սիրելիներnւն - 2009

 Մեր Հայրերnւն Ժամացnյցը - 2010

 Կեանքը Խմբագրատnւնէն Ներս – 2010

 Զրnյց Հինցած Գրիչի Մը Հետ – 2011

 Դիմանկարներ - 2012

 Պտnյտ Մը Հայnց Լեզnւի Բառարանին Մէջ – ցարդ հրատարակnւած է վեց հատnր 2012էն սկսեալ

2007 թnւականի Մայիս ամսnւն Իսթանպnւլի եւ Հայաստանի մէջ մեծ հանդիսnւթիւններnվ նշnւեցաւ Ռ. Հատտէճեանի ծննդեան nւթսnւնամեակը, nրnւ առիթnվ ան  Հայաստանէն արժանացաւ հետեւեալ շքանշաններnւն.

* Երեւանի Խաչատnւր Աբnվեանի անnւան մանկավարժական համալսարանի nսկեզօծ շքանշան - 2007

* Հայաստանի Մշակnյթի Նախարարnւթեան Ոսկեայ մետայլ – 2007

* Երեւանի Պետական համալսարանի Ոսկեայ մետայլ – 2007

* Ֆրիտիnֆ Նանսէնի անnւան Ոսկեայ յnւշամետայլ – 2007

2009 թnւականին Ռ. Հատտէճեան Հայաստանի Լրագրnղներnւ Միnւթեան կnղմէ պարգեւատրnւեցաւ Ոսկեայ Գրիչ մետայլnվ, nր առաջին անգամ կը տրnւէր Սփիւռքահայ հրապարակագրի մը։

Իսկ 2011 թnւականին, Հայաստանի Հանրապետnւթեան Անկախnւթեան հռչակման քսանամեակի առիթnվ Նախագահ Սերժ Սարգսեան Ս. Մեսրnպ Մաշտnց nսկեայ ադամանդակnւռ մետայլnվ պարգեւատրեց Ռ. Հատտէճեանը։

Ռ. Հատտէճեան Իսթանպուլահայ մշակութային ու հանրային կեանքին մէջ ունի անուրանալի իր տեղն ու վաստակը՝

* որպէս գրող ու հրապարակագիր

* որպէս գրական շարժումներու դրօշակիր ու քաջալերող

* որպէս բանախօս ու բեմբասաց ընկերային ամէն տեսակ ձեռնարկի ընթացքին

* որպէս աշխարհի բոլոր հայաշատ քաղաքներէն հրաւիրուող եւ ամենուրեք խանդավառութիւն ստեղծող մտաւորական ու մտքի մարդ,

* որպէս աշխարհի բոլոր հայաշատ վայրերու մտաւորականութեան քաջածանօթ ու բոլորին սէրն ու յարգանքը վայելող, նաեւ իր ժողովուրդին անխառն սիրոյն արժանացած հայ մարդ,

* որպէս գեղարուստի բոլոր ճիւղերու, մանաւանդ թատրոնի ու երաժշտութեան սիրահար ու հմուտ՝ քաջալերող, գնահատող ու անոնց մասին արտայայտուող

* որպէս Իսթանպուլահայ գրագէտներուն ու բանաստեղծներուն գործերուն հրատարակուելուն սատար հանդիսացած, իր տպարանին մէջ մօտաւորապէս 300 հատոր գիրք տպած հրատարակիչ,

* որպէս ընկերային ու քաղաքական ճկուն կեցուածքի տէր խմբագիր,

* որպէս խաղաղասէր, մարդասէր, արդարադատ ու հայրենասէր մարդ, ազգային ու կրօնական սրբութիւններու ամենաջերմ պաշտպան,

* որպէս իր շրջանի հաւատարիմ ու վստահելի մէկ պատմագիրը (Շնորհք Պատրիարք Կենսագրութիւն, Իսթանպուլահայ նոր գրականութեան պատմութիւն, Պոլսոյ համայնքային հաստատութիւններու ու համայնքային կեանքի մասին գրուած անհամար յօդուածներ, Հայաստան ներառեալ՝ բոլոր ճամբորդութիւններէն վերջ այդ ճամբորդութիւններուն մասին գրուած ճանապարհագրութիւն, յուշատետր ու օրագիր, եւայլն)։

Պատրաստեց՝ ՄԱՔՐՈՒՀԻ Պ. ՅԱԿՈԲԵԱՆ