ՆՈՐ
ԼՈՒՐԵՐ    ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ     ԳԻՐՔԵՐ   ԱՐԽԻՒ   ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ     ՆԱՄԱԿ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ  
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail
80. Տարի

ԳԻՐՔ

ԱՐԽԻՒ - 15 ՄԱՅԻՍ 2020 © NorMARMARA 2001 - 2020
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail

    Ausuwzuhuımşğ


KNDĞ?RNW ST> ?NĞNZUWR INDŞULZŞĞG

ETHR LUD M'GZKUZUZ


?nğnzu cuağr ausuouğumr uxzvndkşusç Kndğ=rnw ındşulzşğg şğtm ul s+ıudnğuhti znwzz trz! Ktşd ıumudrz buı yuwlndz huımşğzşğ vmuz^ uwzndauzeşğq euzeup çuğşludnds sg muw srbı! Şğtm ul 55 anür suaujud ausuouğumr aşışduz=nf &stm +ğ uxu< 58 tğ/! Euğsuzndşjud 2$315 arduze &stm +ğ uxu< 2$826 tğ/! Obendşjud 1$635 znğ arduze &stm +ğ uxu< 1$639 tğ/! Rzvhti mg ışizndr^ krdşğnd sş, ıuğçşğndkrdzzşğ vmuz^ çuwj ustztz ludz uwz t nğ ethr fuıkuğujnds üzuj= vmuw! Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğndkrdzg mg ihuit nd uznğ aşı sruirz usçnp< cnpnfndğe sg mg ihuit nğ fuğumndu, znğ arduzezşğndz krdg öşpvndr öüulr qşdnf nd +ğ sgz ul wuwıuğuğndr nğ uwe +ğ nşdt znğ arduze vuğquzuüğndşjud!

Srzvşd uwi+ğ Kndğ=rnw st< suauju,zşğndz krdg şpud 4$007! ?rv vt^ n"f ürıt =uzr# +ou.r s+ı =uzends nd indü mg zbuzumt uwi krdg! Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğndkrdzg buğndzum mg wrbşjzt ersum mğşlnd nd stmndmti sşkğ çujndkrdz huaşlnd ağusuwumuzzşğndz suirz^ mg wrbşjzt kt ustz çuösndkrdz uzhuwsuz fıuzü mg zbuzumt! Şkt zuwrz= lğuınd muwuzzşğnd aupnğendszşğndz^ ışp ışp cnpnfndğeg mg wuğüt uwi ağusuwumuzzşğg^ çuwj ışp ışp ul .onpndszşğg mg buğndzumndrz!


VNĞİ *Ğ YNPNJ ŞLLŞLND İUASUZUYUMNDS

Uwi ürbşğ mti ürbşğtz fşğ< ünğ,ueğndkşuz hrır eğndr vnği +ğ ynpnj şllşlnd iuasuzuyumnds^ Buçuk^ Mrğumr^ Şğmndbuçkr nd Şğş=buçkr &19 Suwrir ı+z/ ynpnj şllşlnd uğüşl= hrır glluw^ çuwj 65tz fşğ şpnpzşğg Mrğumr +ğ vnği cus endği şllşlnd nd {+e uxzşl´nd rğudndz= hrır ndzşzuz! Mğzuz= gişl nğ şğtjzşğg sş, uzausçşğndkşusç mg ihuişz ynpnj şllşlnd uwi uxrkrz!

Hrır ausçşğşz= nd srbı hrır supkşz= nğ ausuwz suğemndkrdzg cus uxu< yğmndr ?nğnzuwr ynğquz=tz!


X$


Ağeşa Auwuiıuzr Uöüuwrz Üğueuğuzrz st<

{NVZVUJNDU; T ÜĞUEUĞUZR KNDUWRZ &IRCRKUL/ UĞ:RDG´

Uwi+ğ Auwuiıuzşuz lğuınd çnlnğ upçrdğzşğg mg aupnğeşz muğşdnğ lndğ sg! Auwuiıuzr Uöüuwrz Üğueuğuzrz st< 10 Suwrirz ağeşa ,uüu, t^ çuwj uwe suirz lndğg sruwz vnği +ğ wşınw t nğ aupnğendu, t lğuınd upçrdğzşğndz! Uwihti^ mg zbndr nğ ağeşag ,uüu, t ausujuzjr muhr nd şlşmığumuzndkşuz .öndszşğnd aşışduz=nf! Üğueuğuzr ız+ğtzndkrdzg udşlr fşğ< wuwızuçşğu, t nğ şlşmığumuz muğü sg iuğ=şğt ,nd. m'şllt^ uzauiuzşlr trz zuşd uwz {itğfgğ´zşğg^ nğnzj fğuw mg huandtğ ırcrkul uğ.rdg! Uğ.rdr st< mg huandtrz Auwuiıuzr üğueuğuzzşğnd st< uxmuw ürğ=şğnd^ auzetizşğnd^ lğuüğşğnd^ uışzu.+indkrdzzşğnd^ işpsuüğşğnd^ =uğıtizşğnd şd şlşmığnzuwrz mğrvzşğnd &)lub ıri=/ suışzuürıumuz zmuğuüğndkrdzzşğg! S+ıudnğuhti arzü srlrnz suışzuürıumuz zmuğuüğndkrdz muğ uwe üğujndjumrz st<!

Auwuiıuzr Mğkndkşuz^ Ürındkşuz^ Sbumnwkr şd Suğöuz=r yn.-zu.uğuğ Zuğrzt :uvuındğşuz wuwızşj nğ ,uzğ çuz sg huıuau, t şd Zu.uğuğndkrdzg m'umzmult nğ uğeuğ nd obsuğrı aşıu=zzndkrdz çujndr^ huıouxzşğg çujuwuwışlnd ausuğ^ şkt eth=r st< suğerm sşpudnğ şz^ uznz= huıcndrz! Giı :uvuındğşuzrz^ .zerğg sruwz zrdkumuz fzuizşğnd şd suğenj ıuğrzşğnd ub.uıuz=r suirz t^ çuwj s.rkuğumuz t nğ uğct=zşğg )rör=uhti vşz fzuindu,^ uznz= çnlnğz ul ndzrz rğşzj uğ.rduwrz ıuğçşğumzşğg şd euğqşu_l muğşlr t fşğumuzüzşl şpu,g! Eth=r fşğuçşğşul judnf uzeğueuğqud {Auwnj jşpuihuzndkşuz arszuğm-kuzüuğuz´r zu.mrz ız+ğtz Auwm Etsnwşuz^ nğ zbşj kt ırıuzumuz ub.uıuz= ıuğndu, tğ ırcrkul uğ.rdg huığuiışlnd ausuğ şd judulr t nğ uwe ustzg uwcs nvzvujndu, t!

Giı suizuütızşğndz^ znğ iuğ=şğ üzşlnd ausuğ ıuizşum auöuğudnğ ınluğ htı= t şd vnği-fşj usri% mğmrz uğ.rdg huığuiışlnd ausuğ! Auwuiıuzr Uöüuwrz Üğueuğuzr ırcrkul uğ.rdr zrdkşğg huahuzndu, şz zuşd Şnd Ti Hr-zşğndz st<^ aşışduçuğ itğfgğzşğndz fzuindşlndz huıouxnf^ znwzrim uğ.rdujndu, zrdkşğnd mnğndiı ışpr vt ndzşju,^ knduüğndu, zrdkşğnd usçnp<umuzndkşuz fzui vr ihuxzuğ! Uwi suirz {Uğstzyğti´rz .+işjud üğueuğuzr ız+ğtzr hubı+zumuıuğ Ağuvşuw İuğrçtmşuz!

Giı rğşz uğıumuğü rğufroumr huwsuzzşğndz st< üğueuğuzg ub.uıu, t sruwz uxjuzj^ rim itğfgğzşğg muğüudnğndu, şz aşxufuğ qşdnf! 10 Suwrirz ausujuzjr muhr .uzüuğndsr aşışduz=nf şlşmığumuz iuğ=şğg wuwızuçşğndu, şz ,.uju, froumr st<! Üğueuğuzr Iz+ğtzndkrdzg eth=r çznwkz nd auzüusuz=zşğg huğöşlnd zhuıumnf uzsr<uhti ersnds zşğmuwujndju, t Uğıumuğü Rğufroumzşğnd Zu.uğuğrz!

Uzeğueuxzulnf itğfgğuwrz iuğ=şğnd kt=zr= froumrz^ İuğrçşmşuz giud nğ üğueuğuzr suizuütırz mnpst üzuauındsnf froumg wndiueğrv t^ iumuwz lruğct= uğcşdnğnds muğşlr hrır glluw ıul iındündszşğtz şı=!

Uwcs üğueuğuzg qşxzuğmu, t knduüğndu, usçnp< zrdkg uwl ausumuğü ışpuyn.şlnd ünğ,rz^ nğhtiör uğ.rdg euğqşul auiuzşlr glluw auzğndkşuz!


ARDİRİUWRZ ND AUĞUDUWRZ USŞĞRMUZŞĞG

FŞĞU;NDU; ŞZ AUSUOUĞUMR MŞEĞNZR

Uxnp<uhuandkşuz Ausub.uğauwrz Muösumşğhndkşuz çuzçşğ Suğmğrk Auğri Cgzşdr st< suslnw uindlri sg iuğ=şlnf^ wuwıuğuğşj nğ Ardiriuwrz şd Auğuduwrz Usşğrmuzşğg fşğu,ndu, şz ?nğnzuwr ausuouğumr mşeğnzr! {Şğmnd Usşğrmuzşğndz st< ul fuğumndu,zşğndz krdg m'udşlzuw! Usşğrmuzşğg uwcs ausuouğumr mşeğnz hrır mnvşz=´^ zbşj uz!

Auğri zuşd gzeü,şj^ nğ usçnp< ub.uğar st< ?nğnzu cuağr fuğumr huğuüuzşğnd sş,uünwz krdg uğquzuüğndu, t Srujşul Zuauzüzşğnd st<!

Üşğsuzrnw st< mujndkrdzg çupeuıuçuğ udşlr lud t! Fuğvuhşı Uzmtlu Stğ=şl wuwızşj^ nğ aumuxum uxudşl knwl iuasuzuyumndszşğnf {ausuouğumr znğ yndl´ sndı= ünğ,şlndz% şğmğrz çzumrvzşğg htı= t ?nğnzu cuağr ıuğu,ndsg uğürlşlnd ausuğ uzhuwsuz aşışdrz arszumuz huauz<zşğndz^ uwirz=z huaşz )rör=umuz çujndkrdzg^ r zbuz ersujrzr zmuısusç wuğüuz=r% yumşz rğşzj çşğuzz nd =rkg´^ giud Stğ=tl!

?nğnzuwr ausuouğumr imöçzumuz +ou.z t Fndauz =upu=g ndğ cuağr ets huw=uğr ül.udnğ mşeğnzg kşlueğşj nğ ıuig +ğnduz gzkuj=rz =upu=r usçnp< çzumvndkrdzg ?nğnzu cuağr ünwndkrdzg iındünp =zzndkşuz şzkuğmndr! Uwi nğnbndsg ığndşjud fuğumr znğ eth=şğ wuwızuçşğşlt şı=! Vrzuiıuzr rb.uzndkrdzzşğg şğkşdşmr iuasuzuyumndszşğg usçnp<nfrz fşğjndju, trz 8 Uhğrlrz şd suğenj uğı+zu, trz endği üul =upu=r iuasuzzşğtz! Bndğ< 11 srlrnz çzumvndkşusç uwi =upu=rz st< ausuouğumr imöçzumuz +ğşğndz cuağtz fuğumndu, trz bndğ< 50$339 uzqşğ^ nğnzjst 3869g suauju, şz!


OT-AT-YT SIUERĞ T U>UMJRL IUFNDI*PLNDR

ŞD HUHUOUZR MNDİUMJNDKRDZZŞĞNDZ


Gzeersuerğ suwğ mndiumjndkşuz% Ot-At-Ytr pşmufuğ ?tsul ?glgoıuğ+plnd wuwıuğuğşj nğ şkt uğıuaşğk gzığndkrdzzşğ muösumşğhndrz^ Ot-At-Yt sıuerğ t u<umjşlnd zu.mrz Fuğvuhşı Uastı Iufndı+plndr şd zu.mrz yn.-fuğvuhşı Ulr Huhuouzr arszu, mndiumjndkrdzzşğndz! Uwi =uwlnf şğmnd mndiumjndkrdzzşğg hrır muğşzuz .sçumjndkrdz arszşl :nğağeuğuzrz st<!

Gzeersuerğ fşğlnd,uçuzzşğ mg zbşz nğ uwihrir auduzumuzndkrdz sg uzçupqulr ıuğçşğum t Zu.uüua Tğınpuzr ausuğ^ auduiuğuvuy uzjuzmulr ıuğçşğum t zuşd^ şkt uwi şğmnd znğuiışp, mndiumjndkrdzzşğg sruzuz {Srlltk´ eubrz=rz! Uwihrir auduzumuzndkrdz sg ustztz uzçupqulr itzuğrnz t^ =uzr nğ kt_ Iufndı+plnd^ kt Huhuouz^ nğhti U-Üt-Ytr zu.mrz uzeuszşğ^ buı lud ürışz uwe mndiumjndkşuz ndcşp şd ımuğ çnlnğ mnpsşğg şd mğzuz .lşl gzığnpzşğnd öüulr suig!


FUZR ST> UB:UIUZ?

MG IUĞNDR HUBIHUZRV :ŞLUJR ERSUMZŞĞND AUSUĞ


Fuz zuauzür st< mg ünğ,t znğuünwz uğaşiıuürındkrdzzşğnd {kt=z+-=upu=´g^ ndğ gzmşğndkrdz sg zu.uü,u, t .şlujr ersumzşğ! Uwi ersumzşğg m'uhuanfşz ?nğnzuwr ets huw=uğr usçnp<umuz hubıhuzndkrdz! Uwi .şlujr ersumzşğg çuösumr ünğ,u,ndkşuz ausuğ şz şd hrır ub.uırz uğaşiıumuz çuzumuzndkşusç &şuyuw öt=u/!

{Kt=lrzm´ uzndznf gzmşğndkrdzg uğetz krdnf 50 ersumzşğ uğıueğu, t =zzndkrdzzşğnd zhuıumnf!

Gzmşğndkşuz ız+ğtz Sndiku)u Vulgb suzğusuizndkrdzzşğ zşğmuwujndj ersumzşğnd kt=zr=umuz uxuzqzuwuımndkrdzzşğnd fşğuçşğşul! Uwihti vnği auındu,t çupmujşul .şlujr ersumzşğg usçnp<ndkşusç mg hubıhuzşz suğend ets=g! Uznz= muösndu, şz uv=şğg hubıhuznp umznjzşğt^ oumuıuwrz auındu,zşğnd st< ışpueğndu, knduwrz t=ğuztz^ çşğuzr nd =rkr auındu,g hubıhuznp ersumtz nd ülnd.g ,u,mnp hubıhuzrv mınğtz! Sşmzşlnf ausuouğumuwrz froumtz% ersumzşğg muğşlr t +üıuünğ,şl rzvhti usçnp<umuz froumr st<^ uwzhti ul% sui sui!


UĞIUMUĞÜ EĞNDKRDZG AUWUİIUZR ST>

ŞĞMUĞUQÜNDŞJUD SRZVŞD 13 WNDZRİ


Auwuiıuzr st< ?nğnzuwr ausuouğumr huıouxnf uğıumuğü rğufroumr eğndkrdz axvumndu, tğ 16 Suğıtz r fşğ! Muxufuğndkrdzg şğtm zriı sg ündsuğşlnf^ nğnbşj uwe eğndkrdzg şğmuğuqüşl srzvşd 13 Wndzri!

Fuğvuhşı Yubrzşuz erışl ındud nğ şğmuğuqündsg uzağucşbındkrdz t fuğumr ıuğu,ndsg aumumbxr ıum uxzşlnd ausuğ! Şkt arduzeuznjr st< euğsuzndnpzşğnd krdg euğqşu_l udşlzuw nd uzjzr 1500r iuasuzg^ uwz uışz znğ iuasuzuyumndszşğ .zeğnw uxuğmuw hrır glluz! Euıumuz Zu.uğuğ Xndiıus Huıuişuz wuwıuğuğşj nğ iuasuzuyumndszşğg mğzuz mrğuğmndrl zuşd huwsuzzşğnf^ rzvhti +ğrzum muğü sg fuwğşğnd st< huğıuerğ hrır euxzuw ersum mğşlg!


UĞUS U$ MUKNPRMNİ% AUWUİIUZ-İYRDX?

WUĞUÇŞĞNDKRDZZŞĞND SUİRZ


Sş,r Iuzz Mrlrmrnw Uğus U$ Muknprmni Ersuışığr rğ t<rz fğuw .+işlnf wuwıuğuğndkrdzzşğ gğud Auwuiıuz-İyrdx= wuğuçşğndkrdzzşğnd suirz^ zbşlnf nğ kt_ Auwuiıuz^ kt_ İyrdx=g szuju, şz huğuüuwumuz zu.uqşxzndkrdzzşğnd iuasuzzşğndz st<! Giı Uğus U$ Fşauyuxrz^ juğe Auwuiıuz vt mğju, orbe nd usçnp<umuz mşğhnf +üıuünğ,şl İyrdx=r zşğnwcg! Srdi mnpst^ İyrdx=g vt mğju, rğ zşğnwcg ausu.sçşl nd zşğeubzumşl^ aşışduçuğ şğmnd=z ul szuju, şz huğuüuwumuz zu.uqşxzndkrdzzşğnd iuasuzzşğndz st<! Uwi mujndkrdzg muğşlr t yn.şl ausuauwmumuz +ğumuğür sg sbumndsnf% İyrdx=g suizumrj euğqzşlnf ausuauwmumuz uwi ünğ,gzkujrz^ üğu, t Uğus U$ Muknprmni!


PUĞUHUPŞUZ AUĞJNF ÖĞNWJ% SZUJUMUZŞUZR

ND LUFĞNFR SR>ŞD


Xndiumuz mnpsr zu.uqşxzndkşusç^ Auwuiıuzr Uğıu=rz Ünğ,nj Zu.uğuğ Ö+ağuh Szujumuzşuz şğtm aşxuquwznf .+işjud rğ xndi hubı+zumrj İtğmtw Lufğnfr aşı! Zu.uğuğzşğg =zzuğmşjrz şğmmnpsuzr +ğumuğür^ rzvhti zuşd ıuğu,=ubğ<uzuwrz muxnwjzşğnd bğ<uzumrz st< ausuünğ,umjndkşuz suirz auğjşğ!

Suizudnğ =zzuğmndkşuz zrdk euğqud Puğuhupşuz auğjg! Ö+ağuh Szujumuzşuz muğşdnğ zmuışj uwz nğ aumusuğındkşuz çnlnğ mnpsşğg uzfşğuhua qşdnf auduıuğrs szuz 21 Uhğrlrz huığuiındu, uwz wuwıuğuğndkşuz^ nğnd ıum iınğuüğu, trz şğmnd Zu.uğuğzşğz nd Srzi=şuz :sçumr ausuzu.uüuazşğg!

Srdi mnpst^ uxjuzj auğkumr fğuw zriı ündsuğşj zuşd UHAr Zu.uğuğumuz ausucnpnfg^ nğnd gzkuj=rz Ö+ağuh Szujumuzşuz wuwızşj nğ Puğuhupşuz ıuüzuhrz lnd,ndsg arszndu, t yn.ueuğq ör<ndszşğnd imöçndz=rz fğuw! {Uırmu mg zbuzumt zuşd sşğcşl mnpsşğtz stmndz uxudşluhubıumuz erğ=şğg şd ausueğşl uwz huğıudnğndkrdzzşğg^ önği mnpsşğg iıuzqzu, şz auduiuğumbxşul şd usndğ ör<ndszşğ muıuğşlnd ausuğ! {:upup lnd,ndsg uwlgzığuz= vndzr^ ndcr mrğuğmndsg şd ihuxzulr=zşğg sşğcşlr şz´^ auiıuışlnf nğ Auwuiıuz uxuğmndkrdz vndzr uwz auğjşğnd uxzvndkşusç^ nğnzj bndğ< ausuquwzndkrdz ünwuju, şz!


Lrçuzuzşuz şd sr<uöüuwrz +ğuürğ - wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 24

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ

Լիբանանի տարածքին չորսօրեայ շրջագայութեան արգելքին եւ արտակարգ դրութեան կիրառման զուգահեռ, երէկ շարունակուեցան արտերկրէն լիբանանցիներու տունդարձի աշխատանքները: Այս գծով, լիբանանեան «Միտըլ Իսթ» օդանաւային ընկերութիւնը երէկ Իսթանպուլի օդակայանէն Պէյրութի Ռաֆիք Հարիրիի անուան միջազգային օդակայան փոխադրեց 124 լիբանանցիներ, անոնց ընտանիքներով հանդերձ, որոնք բոլորն ալ Քորոնայի քննութիւններու ենթարկուելէ անմիջապէս ետք փոխադրուեցան մեկուսարաններ՝ երկու շաբթուան համար: Քորոնայի գծով, երէկ ալ արձանագրուեցան վարակի պարագաներ, ընդհանուր թիւը բարձրացնելով 886-ի, մահացածներու թիւը՝ 26-ի: Հայաստանի մէջ, Լիբանանի ժամով այսօր առաւօտեան ժամը 8:00-ի դրութեամբ կան 3860 վարակակիրներ եւ 49 մահnւան դէպքեր: Անդին Միացեալ Նահանգներ կը շարունակէ գրաւել ցուցակին առաջին դիրքը՝ 1.457.593 եւ 86.912, նոյն համեմատականութեամբ:   

Միւս կողմէ, աշխարհի ամենաբարձր ամպիոնէն՝ Առnղջապահnւթեան Համաշխարհային Կազմակերպութենէն երէկ՝ Չորեքշաբթի, հնչեց մարդկութեան յուսախաբութիւնը պաշտօնապէս հաստատագրող լուրը: Նշեալ կազմակերպութեան համաճարակային հարցերու տնօրէն Սիլվի Պրիան պնդեց, որ նախ «Քորոնա» ժահրին ծննդավայրը գտնե՛լն է անհրաժեշտ՝ երեւան հանելու համար ժահրին զարգացման փուլերը: Իսկ նոյն կազմակերպութեան արտակարգ  ծրագիրներու գործադիր տնօրէն Մայք Ռայան նոյն օրը Ժընեւի մէջ իր տուած մամլոյ ասուլիսի ընթացքին ըսաւ, որ «Քորոնայի պատուաստանիւթ այդպէս ալ բնաւ պիտի չգտնուի, նոյնիսկ եթէ գտնուի, ամէն տարի մարդկութիւնը դէմ յանդիման պիտի գտնուի նոր Քորոնաներու ալիքի հետ»: Ռայան շատ առաջ երթալով իր եզրայանգումներուն մէջ ըսաւ, որ «այս հիւանդութիւններուն պատճառը աշխարհի մէջ արդարութեան չգոյութիւնն է, համաճարակին ծնունդ տուած անարդարութեան յաղթանակը պարտեալ արդարութեան վրայ»:

Ուրեմն, աշխարհի տարածքին, օր ըստ օրէ ինչո՞ւ եւ ի՞նչ ընելու կը բազմանան իրաւաբանութեան բաժանմունքներն ու իրաւաբաններու բանակը. ինչո՞ւ կ'աճի թիւը դատաւորներու, դատախազներու եւ իրաւաբաններու, որոնք կոչուած են արդարութիւնն ու խաղաղութիւնը հաստատելու ժողովուրդներու մէջ, ազգերու միջեւ:

Ազգերու պատմութեան մէջ Հայ ազգը արդարութեան համար պայքար մղած եւ ցայսօր պայքար մղող առաջիններէն է, եթէ ոչ առաջնագոյնը: Արդարութեան վերականգնման համար մեր պատմութեան, գրականութեան, արուեստի ու մշակոյթի նուիրուած էջերն ու ստեղծագործութիւնները կը յորդին Արդարութեան կանչերով: Արդարութիւն՝ որ արեան հեղեղով ներկուեցաւ ի խնդիր Հայրենիքի, Հայ Լեզուի, Կրօնքի եւ մարդու արժանապատուութեան պահպանման: Մեր գրողներուն ստեղծագործութիւնները բարձրաձայնած են՝ տեսնելու Արդարութիւնը, որ մինչեւ այսօր լոկ խօսք է գրուած օդին մէջ: Նահատակ մեր մեծ բանաստեղծներէն Սիամանթօն, աւելի քան դար մը առաջ թքա՛ծ էր «մարդկային արդարութեան» ճակատին, գրելով՝

Ո՜վ մարդկային արդարութիւն, թո՛ղ ես թքնեմ քու ճակատիդ...

           

Վահան Տէրեանը (1885-1920) բանաստեղծութեան անրջազօծ աշխարհով, իսկ Վրթանէս Փափազեանը (1866-1920) արձակի արդարաքնին որոնումներով, արեւելահայ գրականութեան 2020-ի յուշատետրին մէջ կը միանան այս տարի իրենց մահուան 100-ամեակով:

Վրթանէս Փափազեան՝ ծնունդով արեւմտահայ, ծնած Վան, իր գրական վաստակով արեւելահայ գրող մը, սերնդակիցն է Աւետիս Ահարոնեանի, Ատրպետի, Նար-Դոսի, Ալ. Ծատուրեանի, Գէորգ Բաշինջաղեանի եւ ժամանակակից արեւելահայ արձակագիր այլ դէմքերու: Իբրեւ տաղանդաւոր գրող եւ բազմաթիւ արժէքաւոր երկերու հեղինակ, սակայն կուսակցական չըլլալուն համար, շատերու պէս Փափազեանն ալ իր կենդանութեան օրօք ապրեցաւ գործի կամ պաշտօնի որոնումներէ հիւծած, հացի կարօտով ապրած եւ անտեսուած գրագէտ մը: Առանց խորասուզուելու այս մանրամասնութեանց մէջ, սակայն իբրեւ ապացոյց ըսուածներուն, կարելի է կարդալ իր մահէն 8 ամիս առաջ Դաւիթ Անանունին (1879-1942, նախ Հնչակեան, ապա ՀՅԴ-ի անդամ) իր ուղղած 6 Օգոստոս 1919 թուակիր նամակը, որուն մէջ ի միջի այլոց գրած է. «...Պիտի խնդրէի, որ եպիսկոպոսի հետ էլ տեսնուելով, մի պաշտօն գտնէք ինձ՝ Երեւան գալու: Գուցէ կարելի լինի կրթական նախարարութեան մէջ դպրոցների շրջանային տեսչութիւն եւ այլ մի յարմար գործ...»: Այսպէս է որ ան իր կեանքի վերջին քանի մը ամիսներուն Երեւան գալէ, ապա Վաղարշապատ (Էջմիածին) անցնելէ ետք, տեսչական պաշտօն վարելու բախտի՜ն արժանացաւ: Կարճ ժամանակ ետք հիւանդացաւ, ապա  փոխադրուեցաւ Երեւանի հիւանդանոց, մահացաւ 26 Ապրիլ 1920-ին:

 Հայ ժողովուրդը Վրթանէս Փափազեանի՛ն կը պարտի 24 Ապրիլը մեր օրացոյցին մէջ նշելու իբրեւ «Հայ Նահատակաց Օր»: Իր վախճանումէն ուղիղ մէկ ամիս առաջ՝ 25 Մարտին, նամակով մը Փափազեան կը դիմէ Գէորգ Ե. Ամենայն Հայոց Սուրէնեանց Վշտալի կաթողիկոսին, որուն կ'առաջարկէ 24 Ապրիլը յայտարարել «Նահատակաց Օր», ի յիշատակ այն 760 հայ մտաւորականներուն, որոնք 1915-ի 24 Ապրիլի լուսադէմին ձերբակալուեցան՝ Պոլսոյ «Հայտար փաշա» երկաթուղիի կայարանէն տարուելու դէպի Այաշ, Չանքըրը եւ միւս մահաստանները...:

Փափազեանի սոյն նամակէն ետք, Գէորգ Ե. կաթողիկոսի դիւանը թիւ 118 կաթողիկոսական շրջաբերականով, ապա կաթողիկոսական յատուկ կոնդակով կը հրահանգէ Ապրիլ 24-ը ընդունիլ որպէս §Մեծ Եղեռն¦ի զոհերու յիշատակի օր, եւ այնուհետեւ ամէն տարի նոյն օրը բոլոր եկեղեցիներուն մէջ մատուցանել հոգեհանգստեան պատարագ:

Ի զուր տեղ չէ ըսուած մեր ժողովուրդին համար, որ գիտէ «փառաւոր ու փարթամ թաղում ընել իր գրողներուն», որոնք իրենց կենդանութեան օրօք ապրած են շատ թշուառ, անտեսուած ու աղքատ կեանք:

Եւ ի զուր լեցուն չէ Վրթանէս Փափազեանի գրական հարուստ ժառանգութիւնը արդարութեան ծարաւի դրուագներով, ըմբոստութեան շեփորումներով, մամոնայի իշխանութիւնը պաշտող եւ ժողովուրդը հարստահարող այդ իշխանաւորներուն դէմ ըմբոստագին պատումներով, որոնց շարքին՝ «Կորսուած Արդարութիւնը», «Արդար Դատաստան», «Կլոր Աստուածներ», «Ըմբոստի Մահը», «Ժայռը», «Գոյութեան Կռիւ» եւ այլ բազում երկեր:

Իրօք անհետացած է «Արդարութիւն»ը այսօր ալ՝ ինչպէս աւելի քան հարիւր տարի առաջ, Վրթանէս Փափազեանի օրերուն:

Իր «Կորսուած Արդարութիւնը» պատմուածքին մէջ, «Արդարութիւնը» որոնելու ելած նախ՝ պատերազմիկ-ազնուականը, դաշտ ու ձոր արշաւելէ, արիւն ու աւեր սփռելէ ետք չհասաւ գտնելու անհետացած «Արդարութիւնը»: Ապա կորսուած «Արդարութիւնը» ձեռք ձգելու համար եկաւ մեծահարուստը՝ որ ուղտերու վրայ բեռցուցած իր ոսկիներն ու արծաթները, իր հետ վերցնելով նաեւ սիրուն կանայք՝ աւելցնելու համար հրապոյրը ոսկիներու՝ նոյնպէս ձեռնունայն ու գլխիկոր վերադարձաւ ու չկրցաւ գտնել կորսուած «Արդարութիւնը»:

Հուսկ Փափազեան կ'ընտրէ ցնցոտիներ հագած, ճակատը վիշտերով ակօսուած թշուառական մը, որ կը վճռէ գտնել «Արդարութիւնը»: Եթէ նախապէս ազնուականը իր սուրին ապաւինած, ապա մեծահարուստը՝ իր ոսկիներուն, ոտքի ելած էին գտնելու «Արդարութիւնը», հապա այս թշուառականը իր ինչի՞ն վստահելով պիտի գտնէր ամբողջ ժողովուրդին երազը եղող կորուսեալ «Արդարութիւնը», ի վերջոյ կանգնեցնելու համար մարդուն իրաւունքը սա անիրաւ աշխարհին մէջ:

Ու այսպէս, թշուառականը ճամբայ կ'ելլէ իր հետ տանելով միայն փոքր սրուակ մը, զոր ան լեցուցած էր որբի մը արցունքով, աղքատի մը հառաչանքով եւ բանուորի մը դառն քրտինքով: Մէկ խօսքով՝ սրուակը լեցուցած էր վիշտի կաթիլներով: Զայն ամուր փակած կը տանէր՝ գրաւելու համար անհետացած «Արցարութիւնը»: Անկոտրում կամքով ան կ'անցնէր քաղաքներով, գիւղերով, դաշտերով ու ձորերով, եւ ամէն քայլափոխին կը կանչէր՝ «Ո՞ւր ես, Արդարութի՛ւն»: Իսկ «Արդարութիւնը» չէր լսեր աղապատանքը, ոչ ալ ցոյց կու տար իր թաքնուած տեղը: Եւ թշուառականը, երբ ժայռի մը յենած այսպէս կը մտածէր, զայրացած զարկաւ սրուակը ժայռին, թափեցան վիշտի արցունքները ու գոռաց. «Գնա՛, ոչնչացի՛ր, ի զուր են բոլոր վիշտերն ու արցունքները, Արդարութիւնը չի՛ սիրեր թշուառին»: Նոյնհետայն, փշրուած սրուակին մէջէն հոսած արցունքներէն լսուեցաւ ահեղ որոտում մը, այդ արցունքներէն բարձրացաւ թանձր ծուխ մը, որուն մէջէն թշուառին առջեւ ցցուեցաւ հսկայ մը: Թշուառը՝ որ ինկած էր սարսափահար, հարցուց ինքնութիւնը հսկային, որ ըսաւ. «Ես Բողոքն եմ, որ ծնաւ այդ թափած արցունքներէն: Այդ արցունքներէ՛ն աշխարհ պիտի բերեմ անյայտացած Արդարութիւնը»: Նոյնհետայն, հսկան իր ձեռքերը պարզեց դէպի վեր, մաքուր ամպերը, որոնց բացուածքէն դուրս եկաւ թաքնուած Արդարութիւնը, խորունկ ու տխուր հայեացքով, առանց նժարի եւ մեծ սուրի:Ան՝ Բողոքը կանչեց.

-Եկո՛ւր, Արդարութի՛ւն, ես ծնած եմ որպէսզի իմ ձայնս քեզի համար նժար ու սուր դառնայ:

Բայց Արդարութիւնը՝ որ անշարժ ու տխուր կը նայէր Բողոքին, նայեցաւ նաեւ թշուառին ու ըսաւ.

-Դեռ ո՛չ, դուն դեռ փոքր ես, գնա՛ կուտակէ՛ արցունք եւ վիշտեր, դարձի՛ր արցունքի ովկիան, յորդէ՛ որպէս հեղեղատ. ա՛յն ատեն միայն ես կու գամ իմ սուրով եւ նժարով:

Այս ըսելուն պէս Արդարութիւնը նորէն անյայտացաւ իր անհասանելի բարձրութեան մէջ...:

*****

Այլաբանական պատկերներով ու գեղարուեստական հոգեգրաւ յղացքով մատուցուած Վրթանէս Փափազեանի սոյն պատմուածքը, ոչ միայն հայ գրականութեան, այլեւ միջազգային գրականութեան մէջ միլիոնաւոր ընթերցողներու համար իրապաշտ միտքի գոհար երգ մըն է, այսօրուան ե՛ւ վաղուան համար գրուած. հրատապ, այժմէական նիւթ, մինչեւ որ օր մը, դար մը կամ դարեր ետք, տառապեալ ժողովուրդներու Բողոքը դառնայ անհունաստեղծ ովկիան, որուն առջեւ գայ վերջապէս երեւիլ «Արդարութիւնը»՝ իշխելու աշխարհին իր նժարով ու սուրով:                                    

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ

dzaghig2004@yahoo.com