ՆՈՐ
ԼՈՒՐԵՐ    ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ     ԳԻՐՔԵՐ   ԱՐԽԻՒ   ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ     ՆԱՄԱԿ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ  
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail
80. Տարի

ԳԻՐՔ

ԱՐԽԻՒ - 01 ՅՈՒԼԻՍ 2020 © NorMARMARA 2001 - 2020
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail

AUWUİIUZR ND UIĞHTWOUZR UĞIU?RZ ZU:UĞUĞZŞĞG PUĞUHUPR AUĞJR  SUİRZ STMIŞPNDŞJUZ

 FRIT*-AUSUCNPNFR EĞNDKŞUSÇ


Auwuiıuzr Uğıu=rz Zu.uğuğ Ö+ağuh Szujumuzşuz şd Uığhtwouzr Uğıu=rz Zu.uğuğ Tlsuğ Ststışuğnf frıt+-ausucnpnfr eğndkşusç euğqşul auzerhnds sg ndzşjuz şd .+işjuz Lşxzuwrz Puğuhupr ıuüzuhr lnd,suz muhumjndkşusç! Cnpnfrz suizumjşjuz zuşd ŞUAM-r Srzi=şuz :sçumr ausuzu.uüuazşğ xndi Rmnğ Ynynf^ )ğuziujr İış)uz Fri=nzkr^ usşğrmujr Tzığrnd Bt)gğ şd ŞUAMr wuındm zşğmuwujndjrv Uzotw Üuiygğvr=!

Uığhtwouzr Uğıu=rz Zu.uğuğndkşuz mnpst uwi auzerhsuz muhumjndkşusç ağuıuğumndu, lğuındndkşuz st< erışl ığndşjud nğ mnpsşğg .+işjuz lnd,suz .zeğr uwcsnd mujndkşuz suirz! Srzi=şuz :sçumr ausuzu.uüuazşğg üuzüuışjuz nğ fşğ<rz bğ<uzzşğndz şğmnd mnpsşğz ul wuğqumnpumuz wuwıuğuğndkrdzzşğ m'gzşz şd uirmu sıuanürv t! Uığhtwouzr Uğıu=rz Zu.uğuğ Ststışuğnf wrbşjndj Uığhtwouzr huımuznp anpusuişğnd fğuw Auwuiıuzr mnpst muıuğndu, uh+ğtz ünğ,ndztndkrdzg şd giud nğ wuğqumnpumuz wuwıuğuğndkrdzzşğg uğerdz= şz Auwuiıuzr üğüxndkrdzzşğndz! Şğmnd Zu.uğuğzşğg nğnbşjrz euğqşul stmışpndrl wuxu<rmuw usri^ çuwj uwlşdi wuwızr t nğ uwi auzerhndszşğtz muğşlr hrır vglluw ihuişl .upup nğşdt lnd,nds!


Auwuiıuzr Zu.uüuag {Auwnj Jşpuihuzndkşuz´ suirz .+işjud şürhıumuz {Ul Uağus´ kşğkrz

UĞUÇUMUZ SUSNDLG LUWZ*ĞTZ UĞQUÜUZÜŞJ

UWİ AUĞJUÖĞNWJRZ


Uğuçumuz usşzuaşprzumudnğ {Ul Uağus´ &Şürhıni/ kşğkg^ nğ arszndu, t 1875rz şd nğ lnwi mg ışizt +ğumuz 1 srlrnz ıhu=uzumnf^ 25 Wndzrirz ağuıuğumşj Auwuiıuzr Zu.uüua Uğstz İuğüişuzr aşı muıuğndu, çujuxrm auğjuöğnwj sg! Uwi auğjuöğnwjg luwz uğquüuzü üıud uğuçumuz ub.uğar auzğuwuwı uwl lğuındusr<njzşğnd st<! Uznzjst nsuz= n_v sruwz uzeğueuğquz auğjuöğnwjrz^ uwl zuşd fşğuıhşjrz öuwz^ ığndu, gllulnf nğ Uğstz İuğüişuz ndbuüğud wuwıuğuğndkrdzzşğ m'gztğ 1915r {Auwnj jşpuihuzndkşuz´ suirz! Uğuçumuz kşğkşğg rğşzj irdzumzşğndz st< ışp ındrz Auwuiıuzr Zu.uüuar uwz .+i=şğndz^ nğnz= mg fşğuçşğtrz auw cnpnfndğer aşı huıuau, sş, uptırz!

{Sşz= vşz= mğzuğ snxzul {Auwnj jşpuihuzndkrdz´g şd vşz= mğzuğ aubındrl uwe npçşğündkşuz aşışduz=zşğndz aşı! Sşz= vşz= mğzuğ uzışişl önaşğnd şd fşğuhğnpzşğnd ıuxuhuz=zşğg^ huğıudnğ şz= uzfıuzü nd uğcuzuhuırd uhuüuw sg uhuanfşl uwe gzıuzr=zşğnd işğndzezşğndz´^ giu, t Auwuiıuzr Zu.uüuag^ suizudnğuçuğ .+işlnf 1915g ouzvzulnd muğşdnğndkşuz şd jşpuihuzndkşuz euişğnd suirz!

{Judulr t ürıumjrl nğ suğemndkrdzg euişğ v=upşj Auwnj Jşpuihuzndkşztz^ auwşğnd aşı huıuau, npçşğündkrdzg snxjndşjud^ şğmuğ cusuzum ouzuvnds vüıud nd veuıuhuğındşjud! Şkt euıuhuğındkrdz sg glluğ^ uwz uışz mg muz.ndtrz suğemndkşuz aşı huıuau, aşıuüuw noğuünğ,ndkrdzzşğg! 1915tz şı= suğemndkrdzg umuzuışi şpud uwl jşpuihuzndkrdzzşğnd´^ gzeü,u, t Uğstz İuğüişuz^ udşljzşlnf nğ giı rğ .nğrz ausnöndsrz^ {Auwnj jşpuihuzndkşuz´ ouzuvndsg sruwz auwşğnd ausuğ vt^ uwl zuşd aususuğemuwrz wudşğcumuz uğct=zşğnd zmuısusç s+ışjndsr auğj t^ uwehrir vuğr=zşğ muz.uğürlşlnd auğj t!

Şöğumujzşlnf rğ .+i=şğg^ Auwuiıuzr Auzğuhşındkşuz Zu.uüuag bşbıu, t nğ Auwuiıuz uwi ürıumjndkşusç m'uxu<znğendr^ uğıu=rz =upu=umuzndkşuz uxu<zuaşğkndkrdzğ zmuışlnf jşpuihuzndkrdzzşğnd muz.uğürlndsz nd uwi ndppndkşusç =uwlşğg% sr<uöüuwrz auğkumzşğnd fğuw!


Ausuwzuhuımşğ

KNDĞ?RNW BT> ?NĞNZUWR INDŞULZŞĞG USTZ RĞRMNDZ

ÜĞŞKT ÖRĞUĞ MG MĞMZŞZ


Kndğ=rnw st< ?nğnzu cuağr ausuouğumr fşğuçşğşul krdşğg ustz rğrmndz üğşkt örğuğ mg mğmzşz yn=ğrm ıuğçşğndkrdzzşğnf! Fşğ<rz şğmnd +ğşğnd gzkuj=rz suauju, şz 18 şd 16 uzqşğ! Rzvhti ustz uxkrd mg mğmzşz=^ uwi krdşğg çuğşçu.ıuçuğ yn=ğrm krdşğ şz^ çuwj =nf =nfr üulnf sş, krd mg ünwujzşz! Uwihti% Kndğ=rnw st< ?nğnzuwt suauju,zşğndz krdg iu huandz auiu, t 5$131-r! Znğ fuğumndu,zşğndz ul krdg şpud şğmnd +ğşğnd gzkuj=rz 1$374 şd 1$293! Uwi krdşğg jnwj mndıuz nğ ausuouğumg mg buğndzumt ıuğu,ndrl^ ktşd nv sş, iuiımndkşusç!

Şğç Kndğ=rnw st< uwi t mujndkrdzg^ uaudnğ t rsuzul nğ Hğuörlrnw st< sruwz fşğ<rz 24 cusşğnd gzkuj=rz suauju, t 1$280 anür! Şğmğr Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğndkrdzg aupnğeşj nğ uwi mşğhnf Hğuörlrnw st< ?nğnzuwr öna üuju,zşğndz krdg auiud s+ıudnğuhti 60 auöuğr!


NDUBRZMKGZR ST> UKUKRDĞ?R UĞQUZR AŞI HUIUAU; SR>UETHG ÇNPN?R ULR? İIŞP;ŞJ KNDĞ?RNW ST>

25 Wndzrirz^ Ndubrzmkgzr st< ıuğu,ndşjud lndiuzmuğ sg nğnd fğuw mg ışizndtğ nğ Kndğ=rnw eşihuzuıuz ux<şdr Ukukrdğ=r uğquzrz fğuw mu.ndu, tğ huiıux sg nd üğndkrdz sg! Uz,uz+k uzqrz mnpst mu.ndu, huiıuxrz fğuw üğndu, tğ aşışdşulg$ {Uwn_^ şi sşpudnğ şs suğemndkşuz ets rğuünğ,ndu, wuzjuünğ,ndkrdzzşğnd ausuğ$ Sndiku)u ?tsul Ukukrdğ=´!

Eth=g sş, upsndm çuğqğujndj Kndğ=rnw st<! Uğıu=rz Ünğ,nj Zu.uğuğndkşuz uzndznf çuzçşğ Ausr U=inw auzeti şmud üğudnğ wuwıuğuğndkşusç sg^ zbşlnf nğ eşihuzuındzg aşıu=zzndkşuz ausuğ ersnds muıuğu, t Usşğrmuwr rğuduhua suğsrzzşğndz! Çuzçşğg zuşd ausnönds wuwızşj nğ uwihrir eth=şğ vşz mğzuğ bnd=r st< knpndl Ukukrdğ=r wrbuıumz nd kndğ= cnpnfndğer yuxuaşp huısndkrdzg!

Işpumuz kşğkşğg mg zbşz nğ eşihuzuıuz uzfıuzündkşuz =usşğuzşğg uğquzuüğu, trz uwz huag şğç uz,uz+k sg uwe jndjuhuiıuxg mg mu.tğ uğquztz^ wşınw mg lndizmuğtğ şd ustztz şı= ul jndjuhuiıuxg euğqşul şı m'uxztğ nd fuöşlnf mg aşxuzuğ!


XNDİUİIUZ ND KNDĞ?RU

MG ?ZZUĞMŞZ KXRV?ZŞĞND FŞĞİMİŞLND AUĞJG

Xndiuiıuzr Yn.ueğndkşuz Zu.uğuğ Şfmtzr Irkğr. wuwızşj nğ kğ=umuz mnpsr aşı sruirz mg =zzuğmşz kxrv=zşğndz fşğimişlnd auğjg nd sş, auduzumuzndkşusç ethr Xndiuiıuz kxrv=zşğg hrır imirz 15 Wndlrirz!

Şğmnd şğmrğzşğnd lğuınd ünğ,umulndkrdzzşğz ul mg zbşz nğ xndi öç+iubğ<rmzşğnd ausuğ zu.gzığşlr ndppndkrdzzşğtz stmz t Kndğ=ru!

Mg zbndr nğ 15 Wndlritz imişul Xndiuiıuztz kxrv=zşğg hrır fşğimirz 15 ndppndkrdzzşğnf şd Kndğ=ru şdi uxzndu, t uwe juzmrz st<!


AUW UĞNDŞİIUÜTIZŞĞG% ?UPJMŞPNF ARDUZE ŞĞU:UZŞĞND  MNP?RZ

Suizumrjzşğnd sr<şd t zuşd şğüvndar İrhrl^

nğndz uxu<uğmnf ausşğüg hrır ,uxuwt çuğşünğ,umuz zhuıumr


Ub.uğar öuzuöuz şğmrğzşğt auw wuwızr uğndşiıuütızşğ^ uzışişlnf ?nğnzu cuağr huıouxnf ub.uğar st< iışp,ndu, rğufroumg^ srudnğndşjuz {Sruirz% şğu.uzşğnd ausuğ´ .nğuüğnf çuğşünğ,umuz sr<njuxsuz bndğ<! Sr<njuxsuz zhuıumz t +üzndkşuz qşx= şğmuğşl =upjmşpnf arduze şğu.uzşğndz! Suizumrjzşğnd sr<şd mg üızndr Hnliuauw irğndu, şğüvndar İrhrl^ nğ uwi uxınd aşxuquwznf muh auiıuışj sşör aşı şd aşışdşulg huısşj uwi muğşdnğ ausşğür suirz!

Çuğşünğ,umuz ausşğüg hrır iuğ=ndr 4 Wndlrirz^ Şğşduzr cusnf cusg 22$00rz &Kndğ=rnw cusnf cusg 21$00/ Auwuiıuzr aşxuışirlr hşıumuz A-1 muwuztz! Yuyu=npzşğ hrır muğşzuz wuwıuüğrz aşışdrl zuşd Şnd-Krdhr fğuw {Kndmtıgğ )+ğ vrlığgz´ &Sruirz şğu.uzşğnd ausuğ/ auijtr ıum! Sr<njuxndsg hrır ışdt bndğ< stmndmti cus! Suizumrjzşğnd sr<şd mg üızndrz Uğu Sulr=şuz &İhuzru/^ Uğu Ütnğüşuz &Auwuiıuz/^ Wuğndk Yusynd=oşuz &Usşğrmu/^ Xnör Uğstz &(ğuziu/ Fuat Htğhtğşuz &Usşğrmu/^ İşğc Udşır=şuz &(ğuziu/^ İşhnda İrsnzşuz &Usşğrmu/ Lşzu Bususşuz &İndğru/^ İşğndc ?gğuoşuz &Üuzuıu/ Tlr Htğhtğşuz &Üuzuıu/^ Üşd *ğüşuz &Uzülru/ Zrd In=ku .ndsçg &Usşğrmu/^ Ulfuğ+ Wumnçşuz &Ndğndmndtw/^ Ündiuz znduüu.ndsçg &Uğcuzkrz/!

İrhrl giud nğ sr<njuxsuz muösumşğhrvz t uğcuzkrzuauw aupnğeufuğ^ uğıueğrv Lt+ Snsoşuz^ nğ wpuju, t uwi çuğşünğ,umuz ausşğür üupuyuğg şd öuwz mşuz=r mnvu,% irğndu, uğndşiıuütızşğnd suizumjndkşusç!

{Sruirz şğu.uzşğnd ausuğ´ ausşğütz ünwuzulr= auinwkg hrır ığusueğndr {İrkr +) isuwl´ &Chrızşğnd =upu=/ çuğşünğ,umuz arszueğusrz^ nğnd uxu=şlndkrdzz t +üzşl =upjmşpnf arduze şğu.uzşğnd şd uznzj gzıuzr=zşğndz^ erışl ındud şğüvndar İrhrl!

Znwz ausşğür suirz auwuiıuzşuz lğuındusr<njzşğndz wuwıuğuğndkrdzzşğ gğu, t zuşd Lt+ Snsoşuz^ zbşlnf nğ auw uğndşiıuütızşğ% uhğşlnf nd iışp,uünğ,şlnf ıuğçşğ şğmrz=zşğnd zşğ=şd^ srudnğndu, şz^ nğhtiör jnwj ıuz nğ sruizuçuğ muğşlr t wupkuauğşl nğşdt ynğqndkrdz!

{Ausuouğumr +ğşğndz şi öğnwjzşğ m'ndzşzuw ub.uğar öuzuöuz şğmrğzşğnd st< uhğnp auwşğnd aşı şd mg ynğqtr huğöşl kt uznz= rzvht#i m'uhğrz rz=zusşmndiujsuz huwsuzzşğnd ıum! Auğjuöğnwjzşğtz stmg Hnliuauw şğüvndar İrhrlr aşı tğ! Gir^ nğ mg yuyu=rs ub.uğar auw şğucrbızşğnd suizumjndkşusç ausşğü sg muösumşğhşl! İrhrl .uzeufuxndşjud uwi üupuyuğnf nd rğ u<umjndkrdzg wuwızşj! Srucusuzum uxu<uğmşj nğ ausşğüg ,uxuwşjzşz= çuğşünğ,umuz zhuıumr´^ huısu, t Lt+ Snsoşuz^ bşbışlnf nğ =upjmşpnf arduze şğu.uzşğg sşğ çnlnğr u<umjndkşuz muğr=g ndzrz!

{Uznz= rğşzj usşz+ğşuw huw=uğnf^ rğşzj lndiudnğ chrızşğnf sşör mg inğfşjzşz vwndiuauırl^ vgzmondrl nd luduışindkşusç zuwrl uhuüuwrz^ vt# nğ =uzr eşx mşuz= muw^ muw zuşd wnwi´^ erışl ındu, t ausşğür muösumşğhrvg!


Wndzuj Huğknlnstni Huığruğ=r wuwıuğuğndkrdzg Uwu İ+)ruwr suirz

{ŞKT UWU İ*(RUZ SÖMRKR FŞĞU;NDR^ SRLRNZUDNĞ ?ĞRİINZŞUZŞĞ RİLUSZŞĞND ETS HRIR EUXZUZ´


Susndlg uwi+ğ uğquüuzü m'glluw Wndzuj Huığruğ= Huğknlnstni İğçuöuzr mnpst şğtm (tğrürdpr 12 Uxu=şulzşğnd şmşpşjdnw st< muıuğndu, wuwıuğuğndkşuz^ nğ mg fşğuçşğr Uwu İ+)ru ıuouğr .zeğrz!

Huığruğ= İğçuöuzg uğuğnpndkşuz gzkuj=rz muğeuj zu. wndzuğtz^ uhu uzülşğtz üğudnğ huıüus sg şd uzeğueuxzulnf Uwu İ+)ruz sömrkr fşğu,şlnd auğjrz^ giud nğ uwi huısumuz şmşpşjrz htı= vt aumusuğındkrdzzşğnd nd çuzuftoşğnd zrdk euxzuw!

İğçuöuzrz muğ,r=nf^ şkt Uwu İ+)ruz sömrkr fşğu,ndr^ ub.uğar fğuw srlrnzudnğ ?ğriınzşuzşğ Riluszşğnd ets hrır euxzuz^ srzveşx arsu htı= ndzrz= sruizndkşuz!

İğçuöuzg erışl ındud nğ Uwu İ+)ruz usçnp< suğemndkşuz mg huımuzr! {Kndğ= cnpnfndğeg arsu ndzr huıui.uzuındndkrdzg gzeü,şlnd kt uwi wndbuğquzg ırşöşğumuz t! Uwu İ+)ruz^ nğhti kuzüuğuz^ euğqu, t .nğağeuzbuzg uwz rğumuzndkşuz kt Rilusz nd ?ğriınzşuz mğzuz aubındkşuz st< nd mnp= mnp=r uhğrl!

Lndğg aupnğendu, t {Ardğğrwtk´r ub.uıumrj Şnğm+ Ügğhu=rr mnpst!


Lrçuzuzşuz şd sr<uöüuwrz +ğuürğ - wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 43

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ


Լիբանանի մէջ ԱՄՆի դեսպանուհիին եւ Հիզպnւլլահ-ին միջեւ քանի մը օր առաջ բռնկած բոցաշունչ բանավէճերուն յարաբերական հանդարտութենէն ետք՝ կառավարութեան եւ իշխանութեան որոշ կողմերու քուլիսներու ետին տարած «հրամարիչ» աշխատանքին իբրեւ արդիւնք, արդ բարձրաձայն խօսուի ներկայ կառավարութեան հրաժարականի հարցը կրակի վրայ դնելու եւ «փրկութեան կառավարութիւն» մը կազմելու անհրաժեշտութեան մասին։ Կը խօսnւի nր նոր կառավարութեան մէջ պէտք է ներառնnւին երկրին քաղաքական բոլոր ուժերը, առանց բացառութեան:

Միւս կողմէ, Պէյրութի միջազգային օդակայանը աւելի քան երեք ամիս փակ մնալէ ետք, այսօր, 1 Յուլիսէն սկսեալ կը սկսի բանիլ եւ ընդունիլ զբօսաշրջիկներ, ենթարկուելով սակայն համաճարակային կանոններուն: Մինչ այդ սակայն,  յոռետեսութիւնը աննահանջօրէն կը շարունակէ ճզմել քաղաքացիին արդէն ընկճեալ հոգեվիճակը, քանի որ հինգ ամիսներէ ի վեր կառավարութեան բոլոր ժողովները՝ տնտեսական, դրամական եւ ընկերային բարեկարգումներ հաստատելու գծով, ո՛չ մէկ արդիւնք են տուած:          

Քաղաքականութեան յոռետեսական սա զազիր ու խլացուցիչ աղմուկին շարունակումը չի կրնար շեղել մեր մտասեւեռումը դէպի գրական պարտէզներ, ուրկէ կը քաղենք եւ ընթերցողին կը ներկայացնենք 18-րդ դարու ֆրանսացի մեծահամբաւ այն գրական դէմքը, որ իր գործերով ամենաշատ ժողովրդականութիւն վայելած վիպագիրն էր, թատերագիրն ու յուշագրողը, որ 1840-ական թուականներուն, շատերու կարծիքով գերազանցած էր ամբողջ Եւրոպայի մէջ նոյնիսկ Վիքթոր Հիւկոյի եւ Օնորէ տը Պալզաքի նման տիտաններու վայելած ժողովրդականութիւնը՝ երկուքը միասին վերցուցած: Այդ գրական դէմքը այլ մէկը չէր կրնար ըլլալ ընկերվարական հակում ունեցող Ամանտինա Օրորա Տիւփէնէն զատ, որ յետագային իրեն գրչանուն ընտրեց Ժորժ Սանտ (Փարիզ, 1 Յուլիս 1804 – Նոհան Վիք, գաւառ կեդր. Ֆրանսայի, 8 Յունիս 1876), եւ եղաւ ամէնէն փնտռուած գրողներէն մին Եւրոպայի Ռոմանթիքներու դարաշրջանի:

216 տարի առաջ, 1 Յուլիսին էր ծնած Ժորժ Սանտ, որ աչքառու կերպով իր տարօրինակութիւններով, կենցաղային վարքով ու նիստուկացով, եկաւ գայթակղութիւն բարձրացնել զանազան շրջանակներու մէջ, նախընտրելով հանրութեան առջեւ ներկայանալ այր մարդու ոճով զգեստներով: Ան անկեղծօրէն ընդունելով թէ կ'ատէ քաղաքական բոլոր հատուածները, չէր իսկ վարանած յաճախ արտայայտուելու, թէ այր մարդ ծնած ըլլալու պարագային կրնար շատ վտանգաւոր անձ մը ըլլալ:

Ժորժ Սանտի հայրը՝ Մօռիս Տիւփէնը, որ կը սերէր թագաւորական գերդաստանէ, կը մահանայ՝ երբ ապագայ վիպասանուհին տակաւին չորս տարեկան մանուկ էր: Ան 17 տարեկանին մօր հետ կը տեղափոխուի Փարիզ: Մէկ տարի ետք կ'ամուսնանայ Քասիմիր Տիւտըվան անուն զինուորական պաշտօնեայի մը հետ, որմէ ծնունդ կու տայ երկու զաւակներու: Բայց իր ամուսնական կեանքը Տիւտըվանէն կը խզուի 1831-ին եւ ան ինքզինք ամբողջութեամբ կը նուիրէ գրական ստեղծագործական աշխատանքի:

Այնուհետեւ, Սանտի սիրային կապերն ու յարաբերութիւնները ժամանակի գրական եւ արուեստի ականաւոր դէմքերու հետ ուշադրութեան նիւթ կը դառնան Եւրոպայի ամբողջ տարածքին: Յիշելու համար ադ դէմքերէն քանի մը հատը՝ Ալֆրէտ տը Միւսէ, Շառլ Տիտիէ, Կիւսթաւ Ֆլօպէր, Ժիւլ Սանտօ, Ֆրանսուա Պոքաժ, ինչպէս նաեւ լեհ համբաւաւոր դաշնակահար ու երաժիշտ Ֆրետրիք Շոփէն: Վերջինին հետ՝1838-1839-ի ձմրան ամբողջ եղանակին, սպանական Մայորքա կղզիին մէջ Ժորժ Սանտ կ'անցընէ վիպական սիրային կեանք մը: 1842-ին իր հրատարակած «Ձմեռ Մը Մայորքայի Մէջ» խորագրեալ վէպին մէջ, Սանտ մանրամասնօրէն կը պատմէ իր եւ երկու զաւակներուն հետ դէպի այդ կղզին ուղեւորութիւնը, այնտեղ կեցութեան օրերը Շոփէնի հետ, որ այդ շրջանին կը տառապէր թոքախտէ, յուսալով որ կղզիին կլիման եւ առողջարար օդը կը նպաստեն իր առողջութեան, ինչ որ սպասուած արդիւնքը չի տար Շօփէնին՝ խստաշունչ ձմրան ցուրտին պատճառաւ:  

Տասը տարի առաջ՝ 1932-ի Ապրիլին, արդէն լոյս տեսած էր Սանտի 344 էջերէ բաղկացած առաջին վէպը՝ «Ինտիանա» խորագիրով, Ժորժ Սանտ կեղծանուան տակ: Այս վէպը մեկնարկը կը կատարէ իր համբաւին: Սիրոյ եւ ամուսնութեան մասին վէպ մըն է անիկա, որ կը համաձուլէ միութիւնը վիպականութեան, իրապաշտութեան ու տեսլականութեան: Ինտիանան՝ որ սիրավէպին հերոսուհին է, լորտուհի կամ ազնուականուհի մըն է: Ան ամուսնացած է տարեց եւ նախկին զինուորական պաշտօնեայի մը հետ եւ կը տառապի զանազան անծանօթ հիւանդութիւններէ, հաւանաբար կեանքին մէջ կարեկցանքի պակաս ունենալուն համար: Ան իր հայեացքը կ'ուղղէ իր զարմիկին՝ Ռալֆին, եւ կ'ապրի Ռալֆի ու զինուորական ամուսնոյն հետ: Երբ վերջինը դուրս գար տունէն՝ Ռալֆը կ'ըլլար իր սիրականը: Ընթերցողը իրազեկ դառնալով Սանտի կեանքի սա փուլերուն, շուտով կ'անդրադառնայ որ Ինտիանան նո՛յնինքն Ժորժ Սանտն է ու անոր կեանքին եղանակը առաջին ամուսնութեան շրջանին:

Բազմաթիւ են վէպերը Ժորժ Սանտի. վերոյիշեալներէն բացի կը յիշատակենք՝ «Վալենթին» (1832), «Լելիա» (1833), «Անտրէա» (1833), «Մաթթէա» (1833), «Ժաք» (1833), «Լէոն Լէոնի» (1833), «Անտրէ» (1834), «Մարքիզը» (1834), «Սիմոն» (1835), «Մօփրա» (1837), «Լորէօ» (1838), «Փօլին» (1839), «Օրաս» (1840), «Քոնսուելօ» (1842, կը համարուի գրողին գլուխ-գործոցը. անիկա անձնաւորումն է բարոյական մաքրութեան յաղթանակին՝ բազմաշերտ փորձութիւններու կամ հրապոյրներու վրայ), «Ռուտոլսթատի Կոմսուհին» (1843), «Ժանն» (1844), «Նախանձը» (1845), «Պարոն Անթուանին Մեղքը» (1845), «Սատանային Լճակը» (1846), «Փոքրիկ Ֆատէթը» (1849), «Խորհրդաւոր Պատմութիւնը Ազնիւ Ժաքին Եւ Լորտ Պումպլէպէին» (1851), «Տանիէլլան» (1857), «Ան (աղջկայ համար, She) Եւ Ան (He, տղու համար)» (1859), «Ձիւնէ Մարդը» (1859), «Սեւ Քաղաքը» (1860), «Անթոնիա» (1863), «Օրիորդ Լա Քինթինի» (1863), «Պարոն Սիլվեսթր» (1866), «Վերջին Սէրը» (1866, նուիրուած Կիւսթաւ Ֆլօպէրին), «Օրիորդ Մերքեմ» (1868), «Թաւալող Քար Մը» (1870), «Սեզարին Տիթրիչ» (1871), «Նանոն» (1872), «Իմ Քոյրս՝ Ժաննը» (1874), «Մարիան» (1876), «Փերսեմոնի Աշտարակը» (1876) եւ դեռ շատ ուրիշներ: Թատերախաղերէն յիշատակենք՝ «Կապրիէլ» (1839), «Վիքթորինի Ամուսնութիւնը» (1851), «Ճափոնցի Լիլին» (166) եւ բազմաթիւ ուրիշներ:

19-րդ դարուն, արեւելահայ ու արեւմտահայ գրական շրջանակներու մէջ մեծ հետաքրքրութիւն են յառաջացուցած Ժորժ Սանտի ստեղծագործութիւնները, որոնք կը դրսեւորուին իրենց թարմութեամբ, փիլիսոփայական խորքով, կանանց իրաւունքներու ի խնդիր գրողին համարձակ պաշտպանութեամբ: Այդ հետաքրքրութեան ապացոյցը կու տան Սանտի երկերուն, շատ նամակներուն ալ հայերէնի թարգմանութիւնները:

Հայ գրականութեան մէջ Սանտի ստեղծագործութիւններուն առաջին արձագանգողը եղած է Փարիզի մէջ լոյս տեսնող «Մասեաց Աղաւնի» գրական ամսագիրը, որ 1863-ին, իր 16-րդ համարին մէջ «Փարիզեան Սուրհանդակ» խորագիրը կրող շարքին մէջ ներբողական տողերով հանդէս կու գայ նոյն տարին «Օրիորդ Լա Քինթինի» վէպը լոյս տեսնելուն առիթով, Ժորժ Սանտը որակելով «հանճարեղ վիպագիր»:

Վեց տարի ետք՝ 1869-ին, Թիֆլիսի մէջ լոյս տեսնող «Հայկական Աշխարհ» օրագիրի 10-11 համարներուն մէջ Օրիորդ Եղիսաբէթ Բայիսօղօլեանի թարգմանութեամբ կը հրատարակուի «Տիկին Ժորժ Սանտ» յօդուածը, որ կը սկսի հետեւեալ գրադատական խօսքերով. «Քանի մի տարի առաջ Ժորժ Սանտի վերայ կարծիքները բոլորովին զանազան էին. յարգողները բարձրացնում էին նորան մինչեւ երկինք, իսկ թշնամիները տրորում էին անբարոյականութեան եւ ուրիշ շատ պակասութիւնների մէջ: Նաեւ Ֆրանսիայում շատերը մինչեւ այժմ չեն համաձայնում Ժորժ Սանտը մեր դարի կին գրողներից ամենալաւը ընդունելու»: Հետաքրքրական է, որ Օրիորդ Բայիսօղօլեան Ժորժ Սանտի միտքերուն բերած նորութիւնը, լեզուին գեղեցկութիւնը համեմատած է Ժան Ժաք Ռուսոյի լեզուին հետ, ընդգծելով, որ եթէ Սանտ կը սխալի, ապա այդ «սխալը» մարդկութեան բարութիւն ցանկալու արդիւնքն է: Վերջապէս Բայիսօղօլեան կը մէջբերէ Սանտի մասին ռուս մեծանուն գրական քննադատ Վիսարիոն Պելինսքիի հետեւեալ խօսքերը. «Ժորժ Սանտը կանանց փաստաբանն է, ինչպէս Շիլլէրը ամբողջ մարդկութեանն է»:

Զարթօնքի Սերունդի մեր գրողներէն Գրիգոր Չիլինկիրեան առաջինն եղաւ որ 1871-ին հայերէնի թարգմանեց Սանտի «Օրիորդ Լա Քինթինի» վէպը, որ այնուհետեւ տպագրուեցաւ Զմիւռնիայի մէջ: 1875-ին, դարձեալ Զմիւռնիայի մէջ, Գ. Մսերեանի թարգմանութեամբ տպագրուեցաւ Սանտի «Լէոն Լէոնի» եւ «Ֆլավի» վէպերը: «Ֆլավի» վէպի յառաջաբանին մէջ, թարգմանիչ Մսերեան ի միջի այլոց գրած է. «... Ֆրանսայի իգական պարծանքն ու շուքը, անսպառ հանճարը, սէգ ու դաշնաւոր բանահիւսը, որ Հոմերեան վսեմութեամբ, Ժիւէնալի հեգնով եւ Պայրընեան ծիծաղով ընթերցողը կը հիացնէ: Ան բարձր արուեստագէտ մը չէ միայն, այլ մեծ վերանորոգիչ մը ու աննման խորհող մը»:

19-րդ դարուն ապրած եւ ստեղծագործած, ռումանահայ գրականագէտ եւ պատմաբան, Արեւելեան աշխարհաբարի գիտական քերականութեան հիմնադիր եւ լեզուաբան, մանկավարժ Ստեփան Բալասանեան, Ժ. Սանտի մահէն մէկ տարի ետք, ընդարձակ իր յօդուածով լուսարձակի տակ է բերած մեծ գրողի ողջ կեանքին հանգրուանները, մինչեւ անոր մահը:

Արդարեւ, Ժորժ Սանտ ոչ միայն կին գրողներու պարծանքն է ու կնոջ հոգեկան եւ ֆիզիքական գերութեան շղթաները բեկանողը, ազատութեան խնդիրները խիզախօրէն հրապարակողն ու պատգամողը  ֆրանսական ու եւրոպական գրականութեան մէջ, այլեւ համաշխարհային գրականութեան միտքի քանքարափայլ լուսաւորիչն է, Խաչատուր Աբովեա՛նը եւրոպական գրականութեան, որով կրնայ հպարտանալ ողջ մարդկութիւնը դարերու ընթացքին՝ զինք ծնած ըլլալուն համար:                     

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ

dzaghig2004@yahoo.com