ՆՈՐ
ԼՈՒՐԵՐ    ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ     ԳԻՐՔԵՐ   ԱՐԽԻՒ   ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ     ՆԱՄԱԿ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ  
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail
81. Տարի

ԳԻՐՔ

ԱՐԽԻՒ - 5 ՍԵՊՏԵՄԲԵՐ 2020 © NorMARMARA 2001 - 2020
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail

KNDĞ?RNW ST> ?NĞNZUWT

SUAUJNPZŞĞND KRDG USTZ *Ğ MG ÇUĞQĞUZUW

Şğtm suaujuz 53 auwğşzumrjzşğ


Kndğ=rnw st< ?nğnzu ausuouğumtz suaujnpzşğnd krdg ustz +ğ uxudşl şdi mg çuğqğuzuw nd uirmu uwlşdi imiu, t lndğ< sıuanündkrdz iışp,şl şğmğr çzumrvzşğndz s+ı! Sr<nj sg krdşğg lud m'gzkuzuwrz nd uwz ıhudnğndkrdzg iışp,ndu, tğ nğ Kndğ=ru mğju, tğ usçnp<nfrz aumumbxr ıum uxzşl ausuouğumg^ çuwj çuz sg yn.ndşjud nd arsu ustz +ğ m'uğquzuüğndrz suaujnpzşğnd nd ausuouğumtz znğ fuğumndu,zşğnd çuğqğ krdşğ! Şğtm suaujuz 53 auwğşzumrjzşğ^ rzv nğ şğmuğ cusuzumt r fşğ uğquzuüğndu, krdşğndz ustztz çuğqğz t!

Fşğ<rz arzü +ğşğnd gzkuj=rz suaujnpzşğndz krdg şpud^ muğünf^ 44^ 47^ 45^ 49^ şd 53! Rzvhti mg ışizndr^ usşz+ğşuw çuğqğujnds sg muw! Znğ fuğumndu,zşğndz krdz ul znwz üzuj=g jnwj mndıuw! Fşğ<rz arzü +ğşğnd gzkuj=rz znğ fuğumndu,zşğndz krdg şpud^ muğüud^ 1$587^ 1$572^ 1$596^ 1$642^ şd 1$612! Ustz +ğ euğsuzndu, arduzezşğndz krdg^ üğşkt stm şğğnğe ausşsuındkşusç^ udşlr ju, mg szuw ustz +ğ fuğumndu,zşğndz krdtz^ rzv nğ zsuzuhti sıuanündkşuz zrdk t! Uwi çnlnğtz fşğ< şğmğrz rb.uzndkrdzzşğg^ ül.udnğndkşusç Uxnp<uhuandkşuz Zu.uğuğ (uağtıırz Ünouwr^ auwğşzumrjzşğtz ku.uzquürz mg .zeğşz nğ ünğ,ueğşz ersum ünğ,u,şlnd nd gzmşğuwrz aşxudnğndkrdz huaşlnd muznzzşğg!

Ustz +ğ krdşğ mg aupnğendrz^ çuwj muğşdnğ mtı sg humui t uwe aupnğendszşğndz st<! Wuwızr vt kt ığndu, krdşğg n#ğ zuauzüzşğndz r_zv ausşsuındkşusç mg huımuzrz! Çzumuzuçuğ ustz =upu=ujr hrır ndötğ ürızul kt r#zv t mujndkrdzg uwz zuauzürz^ ndğ m'uhğr! Çuwj uwi mtıg uxuwcs sndkr st< t!


UPKUSUĞR ST> HUIĞUİINDKRDZZŞĞ%

FUPNDUW İ$ HUIUĞUÜR AUSUĞ

Upkusuğr st< mg buğndzumndrz huığuiındkrdzzşğg% fupnduz İ$ Huıuğuür ausuğ! Huığruğ=umuz Uknxr erduzuhşı Üşğh$ I$ Kukndl ;$ Fğe$ Uzndbşuz^ Iğeuı U$ ?uauzuw şd iuğmuduüzşğ nd ehrğzşğ Mtfubtz uzjuz Upkusuğ mpör nd rğşzj uxu<rz up+k=g gğrz İ$ :uv huısumuz ıuouğrz st<!

Mpörz^ nğ fşğ<rz ıuğrzşğndz srbı sş, krdnf öç+iubğ<rmzşğ şd nd.ıudnğzşğ m'gzendztğ :uvfşğujr İ$ Huıuğuür uxrknf^ uwi uzüus huğuh tğ! Ubzuzuwrz ünwzşğg rğşzj ırğuhşınp üğudvndkrdzg ndztrz^ lndğk şğmzumusuğrz ıum^ nğhti auw cnpnfndğer huısndkşuz .+indz fmuw muzüzu, tğ euğudnğ şmşpşjrz nd m'np<ndztğ sşğ şmşpşjumuz euind uzeuszşğg^ nğnzj ausuğ srbı ul uzsnxuzulr şz mpörrz fğuw uhğndu, cusşğg!

Şğtm mti+ğt şı=^ İuaum Ç$ Huığruğ= Auwğg Huığruğ=umuz Yn.uznğe Üğrünğ U$ ?uauzuw Auwğz nd Brğfuz ?uauzuw &nğhti üuduöuzumrğ/ auiuz Fuz! Uwi+ğ Huığruğ= Auwğg hrır uwjşlt Fuzr mndiumulrz!

Uwi uxud+ı euğqşul Iğeuı U$ ?uauzuwr ül.udnğndkşusç iuğmuduüzşğz nd ehrğzşğg Upkusuğ mpör üujrz^ nğhtiör su=ğşz şmşpşjrz nd huığuiışz Mrğumrr uğuğnpndkrdzzşğndz!

Erışl ıuz= nğ Huığruğ=uğuzr huındrğumndkrdzg n_dğ nğ şğkuw^ niırmuz ö+ğuj zşğmuwujndjrvzşğ m'ndpşmjrz uznzj% uzfıuzündkrdz uhuanfşlnd ausuğ!


KNDĞ?RNW ST> SRZVŞD

15 IUĞŞMUZZŞĞND 47 INMNİG ECÜNA T RĞ MŞUZ?TZ


RDZRİT(r mnpst muıuğndu, aşıuö+ındkrdzzşğnd ausuquwz Kndğ=rnw st< uhğnp srzvşd 15 ıuğşmuzzşğnd 47 ınmnig ecüna t rğ mşuz=tz! Ndindszuirğndkrdzg muıuğndu, t Şdğnsrndkşuz nd Izışiumuz ausuünğ,umjndkşuz şd öuğüujsuz muösumşğhndkşuz uzeus 41 şğmrğzşğnd st< şd Kndğ=rnw ındşulzşğg ustztz çuğqğ ausşsuındkrdzg mg muösşz uwi juzmrz st<! Ndindszuirğndkşuz gzkuj=rz zmuır uxzndşjuz şğu.uzşğnd )rör=umuz nd anüşmuz uxnp<ndkşuz froumg^ mğkndkşuz sumuğeumg şd auzğuwrz sr<ufuwğr huwsuzzşğg! Indşulzşğg uxzndu, şz çnlnğ şğmrğzşğnd hubı+zumuz yuiıukndpkşğtz! Uğquzuüğndşjud nğ )rör=umuz nd anüşmuz uxnp<ndkşuz nd gzendzumndkrdzzşğnd uxndsnf ustztz udşlr çuğşzhuiı froumr st< şz anluzıujr^ euzrujr nd znğfşmrujr şğu.uzşğg! Uwi vuyuzrbnf Kndğ=rnw fşğuçşğşul şöğumujndkrdz sg vmuw^ =uzr nğ uğcşdnğndsr ausuğ uzağucşbı muğü sg ındşulzşğg mg çujumuwrz!

Wuwızr euğqu, t iumuwz nğ Kndğ=rnw st< srzvşd 15 ıuğşmuz şğu.uzşğnd sruwz 53 ınmniz t nğ üna t rğ mşuz=tz nd uwi jndjuzrbnf Kndğ=ru fşğ<rzz t juzmrz fğuw! Giı ndindszuirğndkşuz^ usşzuşğ<uzrm uzvuyuauizşğg m'uhğrz Euzrnw st<^ ndğ mşuz=tz üna t srzvşd 15 ıuğşmuzzşğnd 90 ınmnig! Şğmğnğe ışpr fğuw t Sş=ir=u^ şğğnğeg% Xndsuzru!


BNDTIUJR SUZMUSUĞENDAR SG ÜNDĞUZG AUSÇNDĞŞLND

UĞBUD AXVUMŞJ


Fşğ<şği şdğnhumuz şğmrğzşğnd st< euğqşul zmuışlr euxzul imiu, t rilus ub.uğar ets erğ=udnğnds sg^ çuösukrd şğmrğzşğnd st< wuğqumndszşğ ünğ,ndşjuz riluszşğnd sömrkzşğndz nd up+kuışprzşğndz fğuw! Uwi muğütz huıuauğzşğ uğquzuüğndşjuz zuşd Bndtır st<^ ndğ riluszşğnd stm up+kuğuzrz ux<şd uz,uz+kzşğ knpndjrz ağmröndu, Ündğuz sg nd .nör uhnd.ı^ rzv nğ zbuzumulrj tğ!

Bndtıujr suzmusuğe up<rm sg^ nğndz uzndzg vt aupnğendu,^ aumuöeşj uwi rilusu)nhrrz nd ağuıuğumşj zmuğ sg nğnd st< uz mg ausçndğtğ Ündğuzg! Suzmusuğe up<rmg Ündğuzg ausçndğşj nd uwi ndppndkşusç çujud uğbud sg^ çnlnğg ağudrğşj znwzg gzşlnd! Uz giud$ {Şi vşs ürışğ kt uwi ürğ=rz st< rzv üğndu, t^ çuwj mg auduıus nğ uz mg .+ir suemndkşuz nd .pouauğndkşuz suirz nd uwi huıouxud ul mg ausçndğşs öuwz nd ndğrbzşğz ul mg ağudrğşs znwzg gzşlnd´!

Lğuınd ünğ,umulndkrdzg mg zbt nğ bndtıujr suzmusuğe up<rmg uwi mşğhnf eui sg ındud ausuwz suğemndkşuz!


Giı rıulumuz lğuınd ünğ,umulndkşuz lndğrz

AUWUİIUZR FUĞVUHŞIRZ MRZG AUW MRZŞĞG MG AĞUDRĞT

PUĞUHUPR ÖRZŞUL HUBIHUZNDKŞUZ


Uwi +ğşğndz^ şğç ıumudrz mg .+indr Auwuiıuzr nd Uığhtwouzr sr<şd huıuau, iuasuzuwrz çu.ndszşğndz suirz^ jzjrv lndğ sg ağuıuğumndşjud rıulumuz lğuınd ünğ,umulndkşuz sg mnpst! Üğndşjud nğ Auwuiıuzr fuğvuhşı Yubrzşuzr mnpumrjg Uzzu Wumnçşuz .upupuitğ mrzşğ muösumşğhndkşztz 15 mrzşğnd aşı sruirz suizumjşjud Lşxzuwrz Puğuhupr st< 25 *üniınirz ünğ,ueğndu, örzndnğumuz ynğqşğndz nd mrzşğg ağudrğşj Puğuhupg hubıhuzşlnd huğıumuzndkşuz! Rıulumuz {Şdğuirumuz lndğşğ´ uzndz lğuınd ünğ,umulndkrdzg^ nğ mg aupnğet uwi lndğg^ mg üğt nğ Uzzu Wumnçşuz auw mrzşğg mg huığuiıt uöşğrzşğnd fğuw wuğqumşlnd ığusueğndkrdzzşğnd! Iumudrz stmndmti ıuğr uxu< Uzzu Wumnçşuz .upupndkşuz suirz mg .+itğ^ znwzrim m'uxu<uğmtğ auw nd uöşğr mrzşğnd sr<şd şğm.+indkrdz auiıuışlnd suirz^ çuwj arsu^ giı lğuınd ünğ,umulndkşuz^ uz auw mrzşğg mg huığuiıt Uığhtwouzr fğuw wuğqumşlnd!

Rıulumuz lğuınd ünğ,umulndkşuz uwi lndğrz uwi+ğ uğquüuzü şpu, t zuşd {Uübus´ kşğkg!


ZNĞ ÖUĞÜUJNDSZŞĞ%

SUĞRQU ?RDVRD?R İHUZNDKŞUZ AUĞJNF


Sşğ gzkşğjnpzşğg mg wrbşz nğ s+ıudnğuhti ndk ıuğr uxu< İusukrnw st< .nğağeudnğ huwsuzzşğnd ıum ihuzzndu, tğ 85 ıuğşmuz auw susrm sg% Suğrqu ?rdvrd=! Nğhti noğuünğ, qşğçumulndu, tğ auwuöür Sndğuı Zuöuğşuz şd euıuğuzg jsua çuzıuğmndkşuz huırc iuasuzu, tğ uznğ ets! Ktşd =uzrji üğndşjud nğ Zuöuğşuzg vtğ noğuünğ,g nd ktşd Zuöuğşuz euıuğuzrz st< srbı wuwıuğuğşj nğ rz= uzsşp t^ Foxuçşm Uışuzg çşmuzu, tğ forxg nd euıufuğndkrdzg znğtz imiu, tğ ,uzğ wuzjuünğ,ndkrdzzşğnd euıuğuzrz st<!

Sndğuı Zuöuğşuz şğtmnduw euıumuz zriır gzkuj=rz euğqşul nd euğqşul hzeşj nğ rz= uzsşp t^ Suğrqu ?rdvrd=g vtğ ouzvzuğ^ vr ürışğ kt n#f ihuzzu, t öuwz şd mg huauz<t nğ euıuğuzg uzhuğı uğqumt örz=! Zuöuğşuzr yuiıuçuzg giud nğ rğşz= znğ fmuzşğ ndzrz^ çuwj euıuğuzg sşğcşj öuznz= lişlnd sr<znğendkrdzg^ gişlnf nğ eth=r fğuwtz şğmuğ uışz uzju, t şd arsu fmuzşğnd giu,zşğg rğudumuz uğct= vşz mğzuğ ndzşzul!

Euıumuz kpku,ğuğzşğg wuzqzndşjuz euıu.uörz^ nğhtiör uwi fşğ<rzg nğnbt kt m'uğct# gzeuğqumşl aşıu=zzndkşuz eubıg kt nv çuduğuğndrl qşx=r ıum üızndu,nf!

Wrbşjzşz= nğ Suğrqu ?rdvrd= ihuzndu, tğ 28 Eşmışsçşğ 2012rz! Noğuünğ,g mığu, tğ ?rdvrd=r frög^ 12 ışptz eubndzuauğu, tğ öuwz!


Ktzrir Usşğrmuwr çuj sğjubuğ=

İTĞTZU NDRLRGSİ WUPKUMUZ% SUĞÜUĞRIU ÜUİHUĞŞUZR ETS


Usşğrmuwr st< mg buğndzumndr ktzrir çuj sğjubuğ=g^ ndğ şğtm öındsr sğjndszşğt zşği ub.uğauaxvum ktzririı İtğtzu Ndrlgsi wupkumuz şlud auwuöür Suğüuğrıu Üuihuğşuzr ets! Üuihuğşuz auzeti mndüuw Xndiuiıuzr eğ+bumr zşğ=şd şd luduünwzzşğnd euiudnğsuz st< 117ğe muğür fğuw t! Suğüuğrıu Üuihuğşuz huğındkrdz mğşj 2-6^ 4-6 uğerdz=nf! İtğtzu Ndrlrgsi nğ juğe 23 uzüus wupknpr mnvsuz uğcuzuju, t {mğuzk ilts´ sğjubuğ=şğnd st<^ .upr uduğırz üzuauıuz=nf .+işjud auw sğjumjndarrz suirz! :uprz mg aşışdtğ usşğrmujr Ndrlgsir auw usndirzg% srlruxuıtğ Ult=iri *auzşuz! Aşıu=ğ=ğumuz t şzkueğşl kt r#zv öüujndszşğ m'uhğtğ uz uwe fuwğmşuzzşğndz% şğç rğuğnd ets mg oumuıtrz stm mnpst rğ usşğrmujr mnpumrjg^ srdi mnpst% rğ uöür stm zşğmuwujndjrvg!


EUZRTL ŞHİ$ (GZIG?ŞUZ GZIĞNDŞJUD

{:POR MNV´ ARSZUEĞUSR :NĞANDĞER UZEUS


Usşğrmuwr Uğşdşlşuz Kşsr Uxu<znğe Üşğb$ I$ Euzrtl Şhi$ (gzıg=şuz sruquwzndkşusç gzığndşjud {:por mnv´ suğeuirğumuz arszueğusr .nğandğer uzeus! Uwi muösumşğhndkrdzg^ nğ arszndu, t 1965rz^ ışpumuwndu, t Zrd Şnğ=r st< şd mg pşmufuğndr Auwğ Uğkrdğ Bzuwgğr mnpst!

Uwi usinduw fşğ<udnğndkşuz Euzrtl Şhrimnhni hrır suizumjr arszueğusr ıuğşmuz sğjuzumuçub.ndkşuz^ nğ hrır muwuzuw uxjuzj auğkumr fğuw^ 24 İşhışsçşğr şğşmnwşuz cusşğndz! Sğjuzumzşğ hrır ığndrz mğ+zumuz^ =upu=umuz^ hrözgir nd erduzuürıumuz nlnğır zşğmuwujndjrvzşğnd!

Sğjuzumumrğzşğtz stmz ul çcrbm^ {Snıtğzu´ gzmşğndkşuz ausuarszuerğ Zndhuğ U)tşuzz t nğndz hrır wuzqzndr {:por mnv´ sğjuzumg! Rzvhti ,uz+k t {Snıtğzu´ gzmşğndkrdzg huığuiıu, t ?nfrı-19tz hubıhuzndşlnd huınduiı sg^ nğ imiu, t ynğquğmndrl şd nğst iıujndu, şz eğumuz uğerdz=zşğ!

Zmuğrz st< Zndhuğ U)tşuz şd Euzrtl Şhi$ (gzıg=şuz^ Suiuvnditjr st<^ 2019rz!


BZNĞAUDNĞUÜĞŞĞ%

SUĞSUĞU-R IUĞŞEUĞQRZ UXRKNF









Wuğüuğcuz

Iruğ Xnhtğ Auııtoşuz

:sçuüğuhşı Suğsuğu *ğukşğkr

Rikuzhndl - 4 İşhışsçşğ 2020


{Suğsuğu´ *ğukşğkr irdzumzşğtz fşğuauind şpuz= kt kşğkg usçnp<ujndju, t arszueğndkşuz 80 ıuğrzşğg! Uwi auzüğnduzg şdi mg ausuğndr uğeuğ ahuğındkşuz uxrk^ =uzr şğçşszr sbumnwkr mşeğnz Hnlinw st<^ ıumudrz şdi np< uxnp< mg buğndzumt auwmumuz susndl sg şd {Suğsuğu´ *ğukşğkg^ nğhti auwmumuz susndl^ rğ zşğmuwndkşusç Sşiğnhubndzv ıuxşğnf sndı= mg ünğ,t sşğ +ou.zşğtz zşği! Uwi huısumuz ousçnğendkşuz gzkuj=rz^ uzbndbı uzndğuzulr t ıupuzeudnğ şd bznğauöuğe üğuütı% Xnhtğ Auııtoşuzr zşğeğndsg! Şğç ethr uzjşul umzuğm mg zşışz=^ mg ışizşz= kt% İndğtz Buslşuzr arszueğu, {Suğsuğu´z^ Qşğ .sçuüğuhşındkşusç^ öuğüuju, nd uxudşl şdi kuzmuürz euğqu, t Ausuauwmumuz vuyuzrbnf! Fuğcuğuzi srbı ndğu.ndkşusç aşışdu, t Suğsuğu +ğukşğkr% Üul)uşuz Iuz ünğ,ndztndkşuzj auzeth gz,uwu, <şğs sşğqşjsuz^ udşlr_z^ sşğ çuösukrd ünğ,ndztndkrdzzşğg srbı lnwi ışiu, şz {Suğsuğu´r st<! Uzbndbı kt uwi auzüğnduzg uxrk mg euxzuw nğ^ uzüus sg şdi <şğsuürz iğınf fşğukuğsujzşz= sşğ çuğşsupkndkrdzzşğg% auzeth {Suğsuğu´ +ğukşğkrz!

Üul)uşuz Iuz gzıuzr=g uwi çu.ıuxrk huandz mg .zeumjr +ğukşğkr ağonduz=rz! *ğukşğkr arszueğndkşuz ıuğşeuğqrz uxkrd^ iğıuzj mg bznğaudnğşz= Qşö% wuğüşlr Hğ$ Auııtoşuz şd Qşğ sr<njud {Susuğu´r usçnp< .sçuüğumuösg^ hubı+ztndkrdzz nd bu.uıumrjzşğg% supkşlnf usşzuwz çuğr=!

Wuğüuz=nf%

KUSUĞ ZŞĞMRİ

&Iz+ğtzndar Üul)uşuz Fuğcuğuzr/


\\\


Sş,uwuğü Iruğ :sçuüğuhşı Xnhtğ Auııtoşuz^

Huınduğcuz Iz+ğtzndkrdz Suğsuğu *ğukşğkr^


>şğsuhti mg bznğaudnğşs Suğsuğu *ğukşğkr arszuğmndkşuz 80usşumg! Sşğ auwuıux uwi +ğukşğkrz aşı ,uz+kujuw 1966rz Tiuşuz fuğcuğuzr sşğ auwşğtzr euigzkuj=zşğndz! Uwe +ğşğtz imişul sş, auonw=nf gsçnb.zşjr sşğ şd +ıuğ üğuütızşğnd şğmşğg!

Nimr üğvr ıtğ^ üğr nd üğ=r sbum .sçuüğuhşı Hğz$ X$ Auııtoşuzr üşğuünwz zhuıumg şpud sşğ sş,ui=uzvr huahuzndsg! Rğ uzndzg ışp mg üğudt euğndi auw üğumuzndkşuz t<şğndz st<!

Nğhti Hnliuauw^ nğ=u"z huğ,uz= öüuju, tr şğç Lrçuzuauwnd sg bznğard muğeuju, tr rğ {Uxuiıup´ fthg^ nğ ıhndu, tğ Lrçuzuzr st<!

Wuğüşlr Hğz$ Xnhtğ^ uwi ndğu. uxrknf iınğuüğşuli Qşör nd :sçuüğumuösrz mg supkt =u<uxnp< +ğşğ!

Wuğüuz+=

SŞLRZT ÜUÖUZOG

&4 İşhışsçşğ 2020 - Üulr)nğzru/


Lrçuzuzşuz şd sr<uöüuwrz +ğuürğ - wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 72

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ


Վաղը, 6 Սեպտեմբերին, ծննդեան  183-րդ ամեակն է Զարթօնքի սերունդի կարկառուն ներկայացուցիչներէն Խորէն արքպ. Գալֆայեանի (Խորէն Նար-Պէյ, երբեմն ստորագրելով՝ Խորէն-Նար Պէյ-Լուսինեան,Պոլիս, 6 Սեպտեմբեր 1831 – Պոլիս, թաղուած Շիշլիի գերեզմանատունը, 4 Նոյեմբեր 1892):

Բանաստեղծ, թատերագիր, թարգմանիչ, հրապարակագիր եւ հրապարակախօս, եկեղեցական եւ ազգային գործիչ, բազմաթիւ լեզուներու տիրապետած անհատականութիւն մը, դասագիրքերու հեղինակ Խորէն Նար-Պէյի անունն ու վաստակը՝ անկախ գրական ոլորտէն՝ կապուած են Խրիմեանի Հայրիկի Պերլին, Մոսկուա եւ Ս. Փեթերսպուրկ մեկնած պատուիրակութեան անդամակցութեան, Մինաս Չերազի եւ Ստեփան Փափազեանի հետ, պաշտպանելու հայոց դատը «խաղաղութեան» եւ «հաշտութեան» եւրոպական վեհաժողովին, որուն բացումը Պերլինի մէջ տեղի ունեցաւ 25 Յունիս 1878-ին:

Իբրեւ արեւմտահայ երախտաւոր ու գրական դէմք, եկեղեցական նուիրեալ գործիչ, արկածախնդրական գործերու ձեռնամուխ եղող անվեհեր անձնաւորութիւն, ոչ միայն Հայոց Հայրիկը մեծապէս գնահատած է Նար-Պէյը, այլեւ Պոլսոյ ամիրայական հեղինակաւոր գերդաստանները՝ Պալեաններն ու Տատեանները, ֆրանսացի Ալֆոնս տը Լամարթինը (1790-1869), «Քարմէն Սիլվա» գրական ծածկանունով հանդէս եկած անուանի բանաստեղծ, Ռումանիոյ թագուհի Ելիզավեթա Նոյվիտացին (1843-1916), ինչպէս նաեւ աշխարհահռչակ հայազգի ծովանկարիչ Յովհաննէս Այվազովսքին (1817-1900), որ ստեղծագործած է Նար-Պէյի մէկուկէս մեթր բարձրութեամբ եւ 0,80 լայնքով դիմանկարը պատկերող իւղաներկ կտաւը, զոր Նար-Պէյ իր սալոնի պատէն կախած հիացումով կը դիտէր:    

Հայ արդի գրականութեան մէջ Խրիմեան Հայրիկի, հայր Ղեւոնդ Ալիշանի, Գարեգին եպսկ. Սրուանձտեանցի, Եղիշէ արքպ. Դուրեանի, Թորգոմ արքպ. Գուշակեանի կողքին, եկեղեցական ու գրական այն պայծառ դէմքերէն է Խորէն Նար-Պէյ, որ կարեւոր դերակատարութիւն է ունեցած մեր ազգային ու եկեղեցական կեանքէն ներս, սակայն իր ոճը՝ գրքունակ, անձնատուր՝ գրաբար լեզուի քաղցրութիւններուն, զուրկ է աշխարհաբար ըլլալու եւ այսօր մեզի ներկայացուելու վայելքէ:

Նար-Պէյէն լոյս տեսած բանաստեղծական երեք դիւանները՝ «Վարդենիք» (1863), «Ստուերք Հայկականք» (1874), «Քնար Պանդխտին» (1868), տիրական տիքթաթին տակ Զարթօնքի սերունդին յատուկ յատկանիշերուն, երգեցին լուսնի լոյսերու, սիւքերու, վարդաբուրեան առաւօտներն ու գարունները, երազակոծ՝ ապրումներով անձնական, որոնց մէջ առատօրէն կը հոսին վշտաթուրմ զգայնութիւնները: Իր ժամանակակիցներէն Եղիշէ արք. Դուրեան՝ որ ապրեցաւ աւելի երկար ու մտաւ 20-րդ դար, նաեւ Ռեթէոս Պէրպէրեան եւ ուրիշներ, աւելի ուշ թօթափեցին գրաբարի հետքերը իրենց գործերէն, գրելով մաքուր աշխարհաբարով:

«Հիւանդին Մրմունջը» խորագրեալ չափածոյ կտորը կը խօսի գրաբարէն անձերբազատ Նար-Պէյի տաղանդին մասին, որ վար չի դներ իր խոր հիացմունքը գրաբարին հանդէպ: Բանաստեղծին վախճանումէն քիչ օրեր առաջ գրուած եւ անոր «կարապի երգը» հանդիսացող սոյն քերթուածին մէջ, Նար-Պէյ կարծէք կը նախազգար իր մօտալուտ մահը: Կու տանք քերթուածէն երկու տուն, որ մեզի կը բերէ բանաստեղծին աշնանամերձ ապրումներուն մէջ անոր խոր թախիծին զովութիւնը.-    

Գարնանային սիւք ցօղաթեւ

Ահա տուաւ վերջին բարեւ

Ջեռոտ աւուրց հասաւ խորշակ,

Թառամեցոյց զխեղճ մանիշակ.

Վարդ եւ շուշանըն գեղաթոյր

Ահա զանոյշ կորուսին բոյր,

Եւ իմ աչքեր արտասուագին

Հետզհետէ կը նըւաղի՜ն...

               Թռչնիկ իմ սիրուն,

               Մօտեցաւ աշուն,

               Երբ հասնի ձըմեռ,

               Ողջ զիս գըտնե՞ս դեռ:

......................................................

Սիրուն թռչնիկ, քիչ օրէն, ա՜հ,

Յիմ սիրելեաց կը բաժնէ մահ...

Վերջի՜ն անգամ քո դայլայլիկ

Ես կը լըսեմ մելամաղձիկ...

Գուցէ քընած հողոյս վերեւ

Ուրուր 'ւ ագռաւ սաւառնեն թեւ.

Լըսուին բուին գուցէ եղերք,

Այլ սրտառուչ, ա՜հ, ո՛չ քո երգ...

               Թռչնիկ իմ սիրուն,

               Երբ գաս ի գարուն,

               Մարդիկ զիս մոռնա՜ն...

               Յիշէ՜ զիմ տապան:

Հայ կաթոլիկներու ընտանիքի զաւակ, Խորէն՝ իր եղբօր Ամբրոսիոսի հետ 1843-ին կ'ուղարկուի Վենետիկ, Մխիթարեան միաբանութեան Ս. Ղազար վանք, ուր կ'ամբարէ հարուստ գիտելիքներ: 24 տարեկանին կը ձեռնադրուի վարդապետ, կը նշանակուի աբբահայր Գէորգ Հուրմիզեանի քարտուղար, կը մասնակցի «Բազմավէպ» ամսագիրի հրատարակութեան, այնուհետեւ կը պաշտօնավարէ Մխիթարեաններու Փարիզի Մուրատ Ռափայէլեան վարժարանին մէջ: Յաջորդ տարի՝1856-ին, գժտուելով միաբանութեան հետ, կը հրաժարի կաթոլիկական դաւանանքէն եւ կը վերադառնայ Առաքելական եկեղեցւոյ գիրկը: Յաջորդ քանի մը տարիներուն Փարիզի մէջ կը հիմնէ  Հայկազեան վարժարանը, ուր կը տնօրինէ եւ կը դասաւանդէ:

Փարիզեան ժամանակաշրջանը Նար-Պէյի եւ անոր եղբօր կեանքին վրայ արտասովոր ազդեցութիւն կ'ունենայ: Այնտեղ անոնք ոչ միայն կը ծանօթանան ժամանակի Ֆրանսայի մտաւորական սերուցքի հռչակաւոր գրողներու՝ Վիքթոր Հիւկոյի, Շառլ Պօտլէրի, Ալֆոնս Լամարթինի եւ շատ ուրիշներու հետ, այլ կը թրծուին ֆրանսական մշակութային կեանքի քաղաքակրթիչ մթնոլորտին մէջ: Այդպէս ալ, Նար-Պէյ մինչեւ կեանքին վերջը իր կապը չի խզեր ֆրանսացի մեծերուն հետ: Այդ շրջանի ստեղծագործական ու հրապարակագրական աշխատանքներու արդիւնք են Ալֆոնս Լամարթինի «Դաշնակք Լամարթինեան» խորագիրով բանաստեղծութիւններու գրաբարեան լեզուով Նար-Պէյի թարգմանական գործը (1859) եւ 1855-1858 տարիներուն Յովհաննէս Այվազովսքիի եղբօր՝ Գաբրիէլ Այվազովսքիին հետ «Մասեաց Աղաւնի» ամսագիրի հրատարակութիւնը: Շրջան մը՝ 1861-1863, Թէոդոսիայի Խալիպեան վարժարանի ուսուցիչ: Նոյն շրջանին կը հրատարակուին իր «Արշակ Բ.» ողբերգութիւնը (1861), «Ալաֆրանկա» կատակերգութիւնը (1862), Հոմերոսի «Իլիական»էն որոշ հատուածներ եւ ֆրանսերէնէ թարգմանական այլ էջեր:

1864-ին Նար-Պէյ կը վերադառնայ Պոլիս. երեք տարի ետք կ'ուղեւորուի Ս. Էջմիածին, ուր Ամենայն Հայոց Գէորգ Դ. կաթողիկոսին ձեռամբ կը ստանայ եպիսկոպոսի աստիճան: Ան կը շարունակէ մնալ արեւմտահայ ու արեւելահայ գրական շրջանակներու ուշադրութեանց կիզակէտին, ըլլալով կրողը արեւմտեան քաղաքակրթութեան եւ հայեացքներուն: Իր եկեղեցական երկերէն յայտնի է «Հայոց Եկեղեցին Եւ Անդրալեռնականք» աշխատութիւնը: Հեղինակ է հրապարակագրական բազմաթիւ յօդուածներու, որոնց մէջ անդրադարձած է հայ ժողովուրդի տառապանքներուն, գերութեան տակ հեծող Հայաստանի իրավիճակին, բարօր ու ազատ հայրենիք ունենալու հայ ժողովուրդի տենչերուն:

Միւս կողմէ, Խորէն Նար-Պէյի գործն ու կեանքը ենթարկուած են սուր քննադատութեանց իրեն ժամանակակից գրողներու՝ անզուգական երգիծաբան Յակոբ Պարոնեանի, «Ազատութիւն» հրաշալի քերթուածի երգիչ Միքայէլ Նալբանդեանի («Աղցմիք» պատասխան պոէմին մէջ»), Մատթէոս Մամուրեանի, յետագային ալ՝ մեծանուն գրաքննադատ Յակոբ Օշականի եւ ուրիշերու կողմէ:

Պարոնեան, իր «Ազգային Ջոջեր» երկի դիմաքանդակներէն մէկուն մէջ՝ նուիրուած Նար-Պէյին, զայն փետրաթափ ընելով անոր տուած է կործանիչ հարուած՝ լուսաձակի տակ բերելով բանաստեղծ-եկեղեցականին բարոյական նկարագիրը, սակայն առանց ստուերելու ալ գրողին արժանիքները. «... Նար-Պէյ նախազգացմամբ գուշակեց կարծես, թէ ձեռք պիտի քաշէր օր մը այս աշխարհիս վաղանցուկ հաճոյքներէն, թէ իւր կեանքն Աստուծոյ ծառայութեան նուիրելով մեծ քաղցրութիւն պիտի զգար: Ուստի, օր մը աչերն վեր առնելով կնկան մը երես չէր նայեր... մէկէ մը տեսնուելու կասկած կամ երկիւղ չունեցած ատենն ալ չէր նայեր կիներու... եթէ ծեր ըլլային, եւ հետեւապէս, կուսակրօն ըլլալու համար ամէն տրամադրութին ունէր: Աթոռի մը վրայ բազմելով քարոզ խօսելու համար մեծ փափաք ունէր, իսկ երբ այդ աթոռը պատրիարքական ըլլար՝ հոգին կու տար: Խորէն եպիսկոպոս միջին հասակով բարեձեւ կազմով գեղեցիկ մարդ մ'է: Երբ փողոցն ելլէ՝ ընդհանրապէս այն դէմքը կ'ունենայ, երբ բազմութեան մէջ մէկն իւր սիրուհիին գաղտնի նշան ընելէն ետքը ուրիշ մը զայն տեսնէ ե իրեն ըսէ. «Ըրածիդ հաւնեցա՞ր»:

Յակոբ Օշական՝ որ հազիւ ինն տարեկան երեխայ էր երբ Նար-Պէյ վախճանեցաւ, յետագային քննադատական իր էջերուն մէջ տեղ մը արդարութեան նժարին մէջ առնելով Նար-Պէյ աստուածաբանն ու կատակերգակը, սիրերգակն ու եկեղեցականը՝ պիտի գրէր. «...Քալած բոլոր ճամբաներէն՝ Աստուծոյ, դժոխքի, պալատի, կնիկի, բանաստեղծի, գործիչի իրար քով չեկող պողոտաներէն: Քալած՝ երբեմն տարօրէն գեղեցիկ, երբեմն անպատմելի կերպով սողոսկուն: Քալած՝ երբեմն իրաւ, երբեմն սուտ արցունքներով: Անդադար փառաբանուած՝ ինչպէս չարաբանուած: Լոյսի եւ ստուերի խառնուրդ մը...»:

Արդարեւ, յուզումով կը լեցուի սիրտը մարդուն՝ լսելով 1891-ի Մայիսին Յակոբ Պարոնեանի մահուան առիթով նոյնինքն անողոքաբար քննադատուած Նար-Պէյի արտասանած դամբանականին խօսքերը. «...Իւր գործեր անմահ կը մնան եւ պէտք է գիտնալ օգտուիլ իւր թողած արդար քննադատութիւններէն, որպէսզի ան կարենայ հանդարտ հանգչիլ իւր գերեզմանին մէջ»:

Այս բոլորէն ետք, այսօր, հայ մարդը կամայ-ակամայ պիտի մտածէ, թէ ո՞ւր է մերօրեայ առողջ եւ ազգադարման քննադատութիւնը, որ կար անցեալին՝ Նար-Պէյերով ու Պարոնեաններով, որպէսզի արդար քննադատութիւնը տարածուի ու կրկին բոցավառի՛ այսօրուան հայ մամուլին մէջ, որ իր էջերուն մէջ միշտ ի զո՜ւր պիտի փնտռէ Պարոնեաներուն եւ Օտեաններուն, Արփիարեաններուն եւ միւս մեծերուն երգիծական սլաքները, օգտուելո՛ւ անոնցմէ, ինքնասրբագրուելո՛ւ համար, ուռճանալու անոնց հուրհրան հիւմըրով:

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ  

dzaghig2004@yahoo.com