ՆՈՐ
ԼՈՒՐԵՐ    ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ     ԳԻՐՔԵՐ   ԱՐԽԻՒ   ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ     ՆԱՄԱԿ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ  
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail
81. Տարի

ԳԻՐՔ

ԱՐԽԻՒ - 19 ՍԵՊՏԵՄԲԵՐ 2020 © NorMARMARA 2001 - 2020
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail

FŞĞUSNDI T% ÇUWJ ÇNLNĞNFRZ IUĞÇŞĞ ND

UZZU:UETH HUWSUZZŞĞND ST>


Ustz ıuğr İşhışsçşğr şğmğnğe mus şğğnğe buçknduw uxu<rz +ğg mg imitğ ehğnjumuz znğ bğ<uzg nd Fşğusndır ndğu. şd znğ ihuindszşğnd aşd=nf uxljndz^ ubumşğızşğ mg fuötrz ethr rğşzj mğk+ou.zşğg^ gzmşğzşğndz aşı euğqşul sruirz gllulnd^ znğ ndindjrvzşğnd şd znğ euişğnd aşı ,uz+kuzulnd^ auğuöuı fuğcuğuzr st< ux+ğşuz fşğimişlnd çuğqğ ığusueğndkşusç! Çuwj uwi ıuğr ıuğçşğ t huğuüuz nd uzzu.ueth huwsuzzşğnd zşğ=şd t nğ sşğ irğuindz ubumşğızşğg hrır imirz rğşzj euişğndz! ?nğnzuwr ausuouğumg buı çuz ıuğud şğu.uzşğnd mşuz=tz^ uwz cusşğg^ nğnz= mşziumuz şz znğuaui işğndzer qşdudnğsuz nd öuğüujsuz ausuğ^ fşğu,ndşjuz uxuzqzndkşuz mus sruwz uxjuzj auğkumzşğnd fğuw rğuğnd sruzulnd cusşğnd^ st<ışptz {iğçşlnf´^ uxmu.şlnf )rör=uhti byndşlnd^ .upulnd^ rğuğnd aşı uwz=uz =u"pjğ fuwğmşuzzşğ uzjgzşlnd huaşğg! Sşğ znğuaui işğndzeg^ nğ uğetz mşğhnf sg rzmu, tğ ausumuğüvuwrz euğnd orğuzzşğndz st< nd sş, mu.ndu,ndkrdz ndztğ ausumuğürvzşğtz nd şlşmığnzuwrz .upşğtz^ uwcs rz=zuçşğuçuğ wuğsuğşlnf iırhndu, t şğmuğ cusşğ buğndzum szulnd ausumuğürvr t=ğuzr ersuj! Uwz rzv nğ sşör sruwz şğşdumuwndkrdz mg kndtğ^ arsu rğumuzndkrdz t nd ndöşz= mus vndöşz=^ iırhndu, şz= wuğsuğrl uwe çnlnğrz!

Ustz ıuğr Fşğusndır uxu<rz +ğşğndz mg ağuhuğumtrz= sşğ fuğcuğuzzşğnd ubumşğındkşuz krdg nd gzkşğjnpzşğndz mg zşğmuwujztrz= gzeauzndğ ındşulzşğg^ nğhtiör üupuyuğ sg ndzşzuwrz= kt ubumşğızşğnd krdg mg znduöt#ğ kt mg çuğqğuzuğ% r#zv tğ huımşğg sşğ ehğnjzşğndz!

Uğe iındüşjrz= uwi ıuğnduz ındşulzşğz ul muh auiıuışlnf sşğ çnlnğ ehğnjzşğndz aşı nd st<ışp şmud aşışdşul huımşğg$



























ŞĞŞİ UX ŞĞŞİ MĞKNDKRDZG UB:UĞAR

 MUĞÜ SG ŞĞMRĞZŞĞNDZ ST>

\ Usşğrmuwr st< ehğnjzşğg şğşi ux şğşi ndindjsuz çujndşjuz^ çuwj fuğumndu, suzndmzşğndz krdg 40 ux auğrdğ çuğqğujud!

\ Rıulrnw st< şğmğr 5$4 srlrnz ubumşğızşğg rğşzj bğ<uzzşğndz st< imiuz ehğnjzşğnd wuou.şl şğşi ux şğşi!

\ Auğuduwrz ?nğtuwr st< ?nğnzu üızndşjud 150 ubumşğızşğnd nd 43 ndindjrvzşğnd s+ı^ uınğ fğuw mğkndkrdzg euğqşul uxzndşjud aşxufuğ eğndkşuz!

\ Uzülrnw st< şğşi ux şğşi ndindjnds mg muıuğndr^ çuwj fuğumndu,zşğnd krdg uğuü+ğtz çuğqğuzul imiud!

\ Üşğsuzrnw şğmnd zuauzüzşğndz st< şğşi ux şğşi ndidjndsg euğqşul eueğşjud şğç fuğumndu,zşğnd krdg çuğqğujud!

\ (ğuziuwr st< şğşi ux şğşi ndindjnds mg mrğuğmndr^ çuwj uwz ehğnjrz st< ndğ şğş= anür arduzeuzuw^ uwe ehğnjg mg yumndr!

\ Vrzuiıuzr Fndauz =upu=rz st<^ ndğmt ıuğu,ndrl imiu, tğ ausuouğumg^ uwi usinduz imröçg 1$4 srlrnz ubumşğı ehğnj fşğueuğqud!


(ĞUZİUWR ST> İMİUD

AUW JNDJUĞUĞZŞĞND FĞUW WUĞQUMU; KNDĞ?ŞĞND EUIUFUĞNDKRDZG



(ğuziuwr Itirz =upu=r st< 24 Wndlrirz {Ünğb üuwlşğ´ .sçudnğsuz ıuizşum örzşul şğrıuiuğezşğ wuğqumu, trz auw jndjuğuğzşğnd fğuw şd zrdkumuz sş, fzuizşğ huıouxu, trz uznzj rzv=şğndz! Qşğçumulndu, trz muösumşğhrvg% Uastı Vtkrz nd uwe muösumşğhndkşuz vnği uzeuszşğ! Uznz= mg sşpueğndrz auwşğnd ets uışlndkrdz ağuağşlnd wuzjuz=nf!

Uwi euıg çujndu, t Auwmumuz auğjr hubıhuzndkşuz mnsrıtr çnpn=r arsuz fğuw!

17 İşhışsçşğrz muwujud euıufuğndkşuz uxu<rz zriıg! (ğuziuwr Hndğ= uz Hğtir euıu.uöndkşuz mnpst Uastı Vtkrzr suirz muösndu, t sşpueğumuz kpku,ğuğ sg^ ndğ 6 usinduw huwsuzumuz çuzıuğmndkrdz mg huauz<ndr Vtkrzr ausuğ^ mg huauz<ndr zuşd nğ uz arzü ıuğr cusmtınf öğmndr gzığndşlnd rğudndz=tz nd 2000 şdğ+ auındjnds fouğt!

Vtkrzr yuiıuçuzg wuwızşj nğ rğ hubıhuzşulg gzendzu, t i.ulg şd eueğşjndju,% =upu=umuz çnlnğ ünğ,ndztndkrdzzşğg!

Wrbşjzşz= nğ Vtkrz gzmşğuwrz juzjşğnd st< ndppumr iyxndsnf aupnğendsr sg gzkuj=rz giu, tğ aşışdşulg$

{Kndğ=rnw muxufuğndkrdzg knp rz,r usiumuz 2000 şdğ+ ıuw nd ötz= ığusueğt^ uwz uışz şi (ğuziuwr nğşdt mtır fğuw m'gzşs uwz rzv nğ uzağucşbı t´!

Euıuforxg hrır ağuhuğumndr 5 Znwşsçşğrz!

Erışl ıuz= nğ s+ıudnğuhti 500 )ğuziuauwşğ 24 Wndlrirz çnpn=r .upup jnwj sg gğu, trz rğşzj quwzg çuğqğujzşlnd ausuğ Auwuiıuz-Uığhtwouz iuasuzuü+ırr fğuw huıuau, örzşul çu.ndszşğnd ets! Uwe sr<njrz {Ünğb üuwlşğ´nd uzeuszşğg kğ=umuz eğ+bumzşğnf^ şğmukt qnpşğnf nd eubnwzzşğnf wuğqumu, trz auw .upup jndjuğuğzşğnd fğuw! İumuwz wuğqumndsg bndınf vtön=ujndu, tğ )ğuziumuz niırmuzndkşuz sr<usındkşuz bznğard!


AUĞJNDSZŞĞ NĞNZ? ÇUĞMUJNDJRZ

{FUKUZ´R MNDİUMJUHŞI I*PND YTĞRZVT?G


Fukuz mndiumjndkşuz zu.uüua^ wuwızr =upu=uütı I+pnd Ytğrzvt= uzjşul +ğ ardğgzmulndu, tğ {Auhtğ Mlnhul´ aşxuışirlr muwuzr {40´ uzndz wuwıuüğrz mnpst! Ytğrzvt= uwi wuwıuüğr gzkuj=rz ecnduğ nd öuwğujmnı huaşğ uhğşjud^ şğç lğuüğnp sg uznğ ndppşj .riı uzihuişlr nd wu.ndxz auğjnds sg! Lğuüğnpg auğjndj nğ I+pnd Ytğrzvt= uğeş+= uzjşulr st< ub.uışju#d üupızr ünğ,umulndkşuz sg st<! Ytğrzvt= iuiırm öuwğujud nd auğjndj nğ r_zv ausuğqumndkşusç rğşz m'ndppndr uwihrir auğjnds sg! Ytğrzvt= giud$ {Uwi auğjndsg sruwz üupızr ünğ,umul sg mğzuw ndppşl rz,r^ ndğrb stmg vr mğzuğ ndppşl! End= r_zv ausuğqumndkşusç uwihrir auğjnds sg m'ndppt= Kndğ=rnw ustztz su=ndğ zmuğuürğg ndzşjnp uzqr sg! Huıui.uzi aşışdşulz t! Fukuz mndiumjndkrdzg mndiumjndkrdz sgz t nğ .uzüuğu, t USZ-r iuğ=u, .upşğg^ v=ujndju, t auwmumuz jşpuihuzndkşuz hzendszşğg^ İrlrfğrr huıg yljndju, t^ uhuanfu, t nğ şğkndr (TK*-r mus Y??-r fğuw^ şi judjndju, şs İr Uw Twg^ zuşd SRK-r st< İr Uw Twr ausuğ ub.uınpzşğg! En#d= ul uznzj judg mg çuczt=^ şğç uwihrir auğjnds sg m'ndppt=! Uwi .+i=şği hrır ağuıuğumt=! Şkt vağuıuğumt=^ uwz uışz end= huındudnğ stmg vt=´!

I+pnd Ytğrzvt= uwi +ğşğndz lndğşğnd fğuw t! Uzjşul +ğ ul ağuıuğumndşjud lndğ sg ndğ lğuüğnp sg mg wrbşjztğ nğ Ytğrzvt= uzjşulr st< gzendzu, t Y??-r pşmufuğ T+ouluztz pğmndu, ,uprm sg! {Arsu mg öp<u#= uwe ,uprmg gzendzu, gllulznde ausuğ´^ auğjndju, tğ lğuüğnp sg! Ytğrzvt= uwi auğjndsrz şdi öuwğnwknf huıui.uzu, tğ nd giu, tğ nğ uwi+ğ ul m'gzendzr^ şkt uwehrir ,uprm sg pğmndr!


FTĞORAUZ ÖR(LR*PLND% AŞPRZUMUDNĞ

UĞNDŞİIUÜTIR MĞKUKNBUMUXND

Lğuüğnp-üğuürındar Ftğorauz Ör)lr+plnd uğcuzr zmuındu, t sui muösşlnd ub.uğar usşzuaşprzumudnğ ,ğuürğzşğtz stmndz% {IUUI Uğkrik Hşğlrz´ - Üşğsuzrnw Umueşsumuz Yn.uzumsuz ;uxuwndkşuz^ euxzulnf uwe ,ğuüğr mğkuknbumuxndzşğtz stmg! Ör)lr+plnd uwi mşğhnf ıuğr sg buğndzum iışp,uünğ,ndkrdzzşğ hrır üğt nd uxrk hrır ndzşzuw stmışpndşlnd sr<uöüuwrz ausçudr ıtğ uğndşiıuütızşğnd aşı! Wrbşul ,ğuürğg ustz ıuğr üğumuzndkşuz^ üşpuğndşiır^ buğcuzmuğr nd şğucbındkşuz suğöşğt zşği kşmzu,ndzşğ m'gzığt nd mğkuknbum mg ığusueğt uznzj! ;ğuürğg mg ünğ,t 1963tz r fşğ şd mg fuwşlt Üşğsuzrnw Uğıu=rz Zu.uğuğndkşuz nd Hşğlrzr ;şğumnwır anfuzudnğndkrdzg! Uzjşulrz IUUI-uğkrik Hşğlrz ,ğuüğrz st< gzeüğmndu, trz aşprzumudnğ uwzhrir uzndzzşğ^ rzvhrirz şz İkrf Su= ?ndrz^ İrdögz İnzktm^ Onz ?two^ Suğmğrk Gkfndı^ şd ndğrbzşğ!

Ftğorauz Ör)lr+plnd S.rkuğşuz fuğcuğuzr bğ<uzuduğızşğtz t! Uz 1996-1998 kndumuzzşğndz ub.uıu, t Suğsuğu şd Cusuzum +ğukşğkşğnd şd Znğ İuz huğçşğukşğkr st<! Uwzndaşışd lğuüğnpr rğ ub.uıuz=g buğndzumu, t ışpumuz kşğkşğnd st<! Zşğmuwri uz sr<uöüuwrz lğuındumuz ünğ,umulndkşuz .sçuüğumuösrz st< t! Aşprzumu, t {Uzuzndz şğuö´^ {Auzşlndm´^ {?uduğuzr st< szuju, auwşğnd huısndkrdzg´^ {Uv=´^ {Xndiru öri sr snxzuğ´ şd =uzr sg uwl ürğ=şğ!

Mg bznğaudnğşz= şd wu<npndkrdz mg supkşz=!


SUPU?RU AUWĞ İNDĞÇ

HŞLCRU MG SŞMZR


Şğş= ıuğr hrır aşışdr Uiındu,uçuzndkşuz ürındkrdzzşğnd suiktğr euigzkuj=r

Şğtm :sçuüğuıuz ardğz tğ Anüb$ I$ Supu=ru Uçp$ Hti=riröşuz^ nğ :sçuüğuındz şmu, tğ ağucşbı uxzşlnd ausuğ^ =uzr nğ uwi+ğ uz hrır sşmzr ethr Hşlcrnw Lndftz =upu=g^ ndğ hrır aşışdr Uiındu,uçuzndkşuz ürındkrdzzşğnd suiktğr euigzkuj=r! Auwğ İndğçrz ndindszumuz uwi znğ bğ<uzg hrır ışdt şğş= ıuğr!

Auwğ İndğçrz aşı ndzşjuz= auoşlr öğnwj nd usçnp< ub.uğar st< ırğnp ecnduğrz uwi bğ<uzrz wu<npndkrdz supkşjrz= rğşz! Sşğ :sçuüğuhşıg erışl ındud nğ ktşd şğş= ıuğr hrır öğmndrz= Auwğ İndğçrz zşğmuwndkşztz^ çuwj şğş= ıuğrz bndı m'uzjzr nd sşz= euğqşul mg fuwşlşz= rğ zşğmuwndkrdzz nd +üıubuı ub.uıuz=g sşğ şmşpşjrtz zşği!

Çuğr ouzuhuğa nd wu<npndkrdz mg supkşz= Supu=ru Auwğ İndğçrz!

Z$ U(TŞUZR GZMŞĞNDKRDZG MG HUIĞUİIT HUINDUİI%

ŞPUZUMUWRZ MĞRYR ETS

Zndhuğ U)tşuzr {Snıtğzu´ gzmşğndkrdzg wuwıuğuğşj nğ imiu, şz huığuiışl huınduiıuzrdk sg% şpuzumuwrz mğryr ets hubıhuzndşlnd ausuğ!

Gzmşğndkşuz ünğ,uerğ ız+ğtz İıt)gz Huzitl erışl ındud nğ m'udşljzşz zşğeğndszşğg mğryr ets huınduiıuzrdkşğ sbumşlnd zhuıumnf! Uwihrir nğnbnds sg gzendzu, şz zmuır ndzşzulnf çuğqğ uğerdzudtındkşusç huınduiıuzrdkşğnd uzağucşbındkrdzg!

Giı gzmşğndkşuz aupnğeuüğndkşuz^ 2010 kndumuztz imişul 9-45 srlrnz suğe mg arduzeuzuw mğrynf! Snıtğzu mg zbt nğ huınduiıuzrdkşğg infnğuçuğ mg humişjzşz mğrynf arduzeuzulnd auduzumuzndkrdzg% 40-60 ınmni ausşsuındkşusç!

Wrbşjzşz= nğ Snıtğzu gzmşğndkrdzg mg üızndr ?nğnzuwr ets huınduiıuzrdk ynğquğmşlnd fşğ<rz auzüğnduzrz fğuw!

Lrçuzuzşuz şd sr<uöüuwrz +ğuürğ - wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 78

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ


Վաղը կ'աւարտի Լիբանանի նոր կառավարութիւնը կազմելու նախագահ Մաքրոնի լիբանանեան քաղաքական կողմերուն տուած վերջին պայմանաժամը: Այս պահու դրութեամբ, նշանակուած վարչապետը «խանգարող կողմեր»էն չգտնելով համագործակցութեան յոյսի դոյզն նշոյլ՝ կ'ուղղուի դէպի իր առաքելութենէն հրաժարելու պաշօնական յայտարարութիւն: Հետեւաբար, Լիբանան եւս կ'ուղղուի քաոս...:     

Սակայն այսօր, 19 Սեպտեմբերին, ծննդեան 151-ամեակն է մեծանուն գրող եւ երգիծաբան Երուանդ Օտեանի (Պոլիս, 19 Սեպտեմբեր 1869 – Գահիրէ, 3 Հոկտեմբեր 1926):

Արուեստագէտ սերունդի ականաւոր վիպագիրներէն: Դասական հմտութեամբ մեր մտաւորական լաւագոյն ուժերէն մէկը, որուն գործերը՝ ժամանակակից բարքերու ընդմէջէն, կասկածի տակ կ'առնեն ու կը խարազանեն մարդոց ուռուցիկ «արժէքներ»ն ու «առաքինութիւններ»ը՝ հասնելով երբեմն ծայրայեղ փափկանկատութիւններու:

Արեւմտահայ գրականութեան Ուխտին իր բազմամբոխ, բազմարդիւն ուժերը ընծայաբերած ամէնէն վաւերական փառքերէն մին ապաքէն: Չորս աշխարհներու մէջ – Պոլիս, Եւրոպա, Ասիա, Ափրիկէ – Իրապաշտ դպրոցի յառաջակարկառ դէմքերէն՝ անկշռելի մելան սպառած ու ջիղ եւ ոգի հատնած Երուանդ Օտեանին կ'երթայ պայքարներէն ու հալածանքներէն վերյառնած այն փառքը, որուն ամրօրէն կապուած մնաց երգիծաբանի, վիպագիրի, նորավիպագիրի, խմբագիրի, պատմուածագիրի, քրոնիկագիրի, յուշագրողի, թարգմանիչի, հրապարակագիրի եւ թատերագիրի ահռելիօրէն հարուստ իր հրիտակը:

Հայ կեանքի տարագեղ բարքերուն, քաղաքական-հասարակական կեանքի խոցելի երեւոյթներուն վրայ, հայ աստանդական բեկորներուն ու հիւծող խլեակներուն համար Սփիւռքի տարածքին, իր հատու երգիծանքին մէջ ու քով արցունք ու վիշտ երգած անկրկնելի տիտան մ'ապաքէն:

Արդարեւ, յետպարոնեանական մեր երգիծագրութիւնը շարունակուեցաւ ու Երուանդ Օտեանով գտաւ աճում ու զարգացում, բայց ճարտարապետելով ի՛րը, իրերու, կենցաղներու եւ կացութիւններու հակընդդէմ բախումներու աշխարհին մէջ Սփիւռքի, Սփիւռքի՛ն յատուկ՝ իբրեւ հարազատ մարմնացումը օտեանական Օտեանին:

Երուանդ Օտեանի գրական ասպարէզ մուտքը կը սկսի 1880-ականներու վերջերուն՝ թարգմանական եւ պատմաբանասիրական աշխատութիւններով: Նախ՝ 1889-ին, ֆրանսերէնէ կը թարգմանէ իր մօրեղբօր ճամբորդական նօթերը Արժանթինի մասին եւ զանոնք կը տպէ Եղիա Տէմիրճիպաշեանի «Երկրագունդ» հանդէսին մէջ: 1891-ին, երբ «80-ականներ»ու ռահվիրայ Արփիար Արփիարեան կը ստանձնէ Պոլսոյ «Հայրենիք» օրաթերթին խմբագրութիւնը, Օտեան կը դառնայ «80-ականներ»ու խումբին ամէնէն եռանդուն անդամներէն մէկը, թերթին օգնական խմբագիրը, ապա՝ խմբագիրը: Աւելի ուշ ան կը թարգմանէ Լ. Թոլսթոյի «Աննա Կարենինա» եւ «Յարութիւն» վէպերը, ապացուցելով իր գեղագիտական ընկալումներն ու գրական ճաշակը:

Իր ժամանակներուն, «քրոնիկ» անուան տակ կը տպուէին տարաբնոյթ յօդուածներ, ակնարկներ, ուղեգրութիւններ, գրախօսութիւններ: Օտեան վերաձեւելով այդ «քրոնիկ»ը՝ վերածեց ֆելիետոնի, այսինքն՝ երգիծագրութեան, եւ դարձաւ այդ ժանրի առաջին վարպետը: Վահան Թէքէեանի՛ իսկ հաստատումով, «քրոնիկը մա՛նաւանդ Օտեանէն աւելի մեծ վարպետ չունեցաւ մեր մէջ»: Երբեմն կեղծանուններով – Ս. Ժիրայր, Երօտ, Ե. Օ. – տպագրուած Օտեանի քրոնիկները կ'ընդգրկէին կեանքի բոլոր ոլորտները – ընտանիք, բարոյականութիւն, գրականութիւն, դպրոց, մամուլ, բարեգործութիւն, աշխարհիկ կեանքի եւ կրօնական բնոյթի էջեր, բոլորն ալ միտուած ձաղկելու, ծաղրի առարկայ ընելու այն յոռի ու խորթ երեւոյթները, ուր «փտած պտուղները կը նետենք, իսկ փտած գաղափարները կը պահենք», ուր դրամի ուժով կեղեքիչ ու չարագործներ ձեռք կը ձգեն «դի՜րք ու պատի՜ւ», անդին, բութ արարածները կը հռչակուին բարերա՜ր, բոլո՜րն ալ մեկենա՜ս, բոլո՜րն ալ ազնուասի՜րտ եւ իմաստո՜ւն...:

Օտեանի ստեղծագործական Ա. շրջանին (1889-1995) կը պատկանին «Սիրոյ Նահատակ» (1892), «Ութ Գաւաթ Ջուր» , «Վաշխառուն» եւ «Լեւոն Թագաւորի Սուրը» (1893), «Յօդուածի Մը Պատմութիւնը» (1894), «Կաղանդի Վիպակ» (1895), «Ազնուաշուքներու Շուրջը» (1895) խորագիրներով շարք մը պատմուածքներն ու նորավէպերը: Նոյն տարին կը սկսի տպագրուիլ նաեւ իր առաջին վէպը՝ «Գործ Մը Եփող», որ կը մնայ անաւարտ եւ յետագային կը տպուի «Միջնորդ Տէր Պապան» խորագիրով:

1896-ին, համիտեան հալածանքներու օրերուն, հայ մտաւորականներու շարքին Օտեանի անունը եւս կ’արձանագրուի ցուցակին մէջ «վտանգաւոր անձեր»ու, սակայն գրողին համար կը սկսի սխրանքի համազօր ստեղծագործական արգասաբեր աշխատանքի նոր ժամանակաշրջան մը, որ կը տեւէ 12 տարի՝ 1896-1908: Այս տարիներու իր ոդիսականին մասին է «Տասներկու Տարի Պոլսէն Դուրս» (1912) հաստափոր հատորը, որ յուշագրական մեծարժէք, անկրկնելի գործ մըն է՝ իբրեւ այդ ժամանակահատուածի հասարակական, քաղաքական, գրական ու մշակութային կեանքի կարեւոր իրադարձութիւններու արձանագրում ու դէպքերու հաւաքուած տարեգրութիւն:

Իր խմբագրական-լրագրական, ազգային-հասարակական գործունէութեանց առընթեր, Օտեան տուաւ տասնեակներով գեղարուեստական արժէքաւոր գործեր, որոնք հարթեցին ճամբան իր ինքնատպութեան՝ իր տաղանդին խարազանող շաչիւնը տարածելով իր ժամանակի քաղաքական «յեղափոխութիւններ»ուն վրայ: Իր գրական գործունէութեան այս բեղմնաւոր շրանին է որ Օտեան հանդէս եկաւ գերազանցօրէն որպէս քաղաքական երգիծաբան, առաջին նորարար վարպետը քաղաքական երգիծանքի:

Ձեւակերպելով իր գրական-քաղաքական դպրոցը, Օտեան 1901-ին իսկ իր խմբագրած «Ազատ Խօսք» (1901-1908) պարբերականին մէջ հետեւեալն է գրած. «Մենք մեր գոհացումը պիտի փնտռենք ծաղրելով ու ձաղկելով – օրուան մեր տրամադրութեան համաձայն – կեղծ փրկիչները, սուտի ճարտարապետները, գողցուած համբաւները, անշարժ պոռչտողները, հաշուող խանդավառները, անկեղծութեան աճպարարները, հայրենասիրութեան ձեռնածուները...»: «Յեղափոխութեան Մակաբոյծները» պատմուածաշարքը, օրինակի համար, Սփիւռքի իրականութեան մէջ երգիծական արուեստի կատարելութեամբ Նոր Խօսք ու Մնայուն Փառք պիտի մնայ հայ գրականութեան մէջ:

Աւելի քան տասներկու տարուան տարագրութենէ ետք՝ 1909-ի Փետրուարին, Օտեանը կրկին կը գտնենք Պոլիս, ուր կը սկսի անոր գրական գործունէութեան Գ. շրջանը (1909-1915): Գրեթէ ամէն օր ան «որսի» ելլելով, իր գրութիւնները յափշտակութեամբ «կ'ուտուին» պոլսահայ մամուլին մէջ - «Ժամանակ», «Բիւզանդիոն», «Ազատամարտ», «Նաւասարդ», «Շանթ», «Վերջին Լոյս», եւայլն: Այս ժամանակաշրջանին է որ մեծ երգիծաբանը հրատարակութեան կը յանձնէ իր գլուխ-գործոցներէն համարուող «Ընկեր Բ. Փանջունի» երգիծավէպը, ապա  «Ընտանիք, Պատիւ, Բարոյական», «Պատերազմ Եւ Խաղաղութիւն», «Ապտիւլ Համիտ Եւ Շերլոք Հոլմս», «Սալիհա Հանըմ Կամ Բանակը Բռնաւորին Դէմ», «Ես Դրսեցի Չեմ Առներ», «Վաճառականի Մը Նամակները» կամ «Կատարեալ Մարդ Ըլլալու Արուեստը», «Մեր Երեսփոխանները», «Թաղականին Կնիկը» վէպերը, վիպակներն ու երգիծական դիմանկարներու գիրքերը:

1915-ի «Մեծ Եղեռն»էն հրաշքով ազատողներէն մէկն է Երուանդ Օտեան, սակայն նոյն տարուան 13 Սեպտեմբերին կը ձերբակալուի Պոլսոյ մէջ, ուրկէ կ'աքսորուի արաբական երկիրներ: 1918-ի զինադադարէն ետք՝ դարձեալ Պոլիս: 1922-ին՝ Պուքրէշ, 1924-ին՝ Սուրիա եւ Լիբանան, ապա՝ Գահիրէ, ուր քանի մը տարի խմբագրելէ յետոյ ՌԱԿ-ի օրկան «Արեւ»ը, կը շիջի քաղցկեղէ՝ 3 Հոկտեմբեր 1926-ին, թաղուելով հարեւանութեամբը Արփիար Արփիարեանի շիրիմին, տեղի հայոց գերեզմանատան մէջ, ուր 19 տարի ետք ալ հողին պիտի յանձնուէր Բանաստեղծութեան Իշխան Վահան Թէքէեան:

Երուանդ Օտեանի յուշագրական եւ ցայսօր հետաքրքրութեամբ ընթերցուող երկերէն մէկն է «Անիծեալ Տարիներ»ը՝ «Մեծ Եղեռն»ի թոհուբոհին մէջ իր անցուցած գեհենային տարիներու կեանքը: Քառահատոր ծաւալուն գործ մըն է «Թիւ 17 Խաֆիէն» վէպը, որուն կը միանան «Վերնատունէն», «Նոր Հարուստներ», «Կանաչ Հովանոցով Կինը», «Կաւէ Հերոսներ Կամ Մեր Ազգայինճիները», «Հայ Տիասփորան», «Միջնորդ Տէր Պապան», «Մարգարիտէ Մանեակ», «Տարիթա Կամ Նոր Աղջիկներ», «Եղբայր Պողիկատողոս» թատերախաղերն ու գործերը:

Իր սերնդակիցներէն շատերուն պէս դժբախտ, թափառական ու աքսորական կեանք մը ապրեցաւ Երուանդ Օտեան եւ իրեն ալ զլացուեցաւ ընտանեկան բոյն մը կազմելու բախտը:  

Իր գործերը երբեք պիտի չպարտասին մեզ տանելէ դէպի անմարելի փառքը իր երգիծանքին, յուշագրութիւններուն ու վէպերուն, որոնք կը շեշտեն իրենց նիւթերուն լայն ժողովրդականութիւնը, անպաճոյճ լեզուով զանգուածներուն թափանցելու կերպը, այն անդնդախոր Ցաւը, որ 1915-ին մեր մտաւորական հոյլին տախտապարումէն յետոյ շարունակեց մխալ իբրեւ խարոյկ խղճմտանքի՝ անոր ցաւագիօրէն հզօր գերիրապաշտութեամբը:

    -------------

Երուանդ Օտեանի կեանքին ու գործին մասին տրուած այս համեստ տողերը կ'ուզենք փակել Սբ. Գէորգ Զօրավարին նուիրուած (գալ Շաբաթ օր՝ 26 Սեպտեմբերին, Հայ եկեղեցին կը նշէ Ս. Գէորգ Զօրավարին տօնը) մեծ երգիծաբանին երգիծական մէկ դրուագով.-

Օր մը շրջուն նկարիչ մը Գալատուրան փոքրիկ գիւղը կ'երթայ: Գեղի կիները քիչ մը ստակ կը հաւաքեն եւ կը խնդրեն նկարիչէն, որ սուրբի մը պատկերը նկարէ իրենց եկեղեցիին համար:

-Ո՞ր սուրբը կ'ուզէք,- կ'ըսէ նկարիչը:

-Սուրբ Սարգիսը,- կ'ըսեն կիները:

-Այդ ձեր ժողված ստակովը Սուրբ Սարգիս չի՛ շինուիր, վասնզի անիկա ձի կ'ուզէ, վիշապ կ'ուզէ, իր տղան՝ Մարտիրոսը կ'ուզէ, նիզակ կ'ուզէ, կ'ուզէ ու կ'ուզէ... ուրիշ սուրբ մը զատեցէք:

-Է՛հ, թող Սուրբ Գէորգ ըլլայ,- կ'ըսեն կիները:

Նկարիչը փառաւոր մօրուքով Ս. Գէորգ մը կը շինէ եւ կիները պատկերը կը կախեն եկեղեցիին մէջ: Հեռաւոր գեղերէն կը վազեն, կու գան, մէկը իր ցաւին դարման կը խնդրէ, մէկը՝ տուն, մէկը՝ էրիկ, մէկը՝ ստակ, բայց սուրբը ո՛չ մէկուն մտիկ կ'ընէ եւ ո՛չ մէկ խնդիրք կը կատարէ. կարծես քէն ըրեր է:

-Ա՜խ, Սուրբ Գէորգ, ղուրպան ըլլիմ, ինչո՞ւ աս բանը կ'ընես մեզի,- կը գոչեն խեղճ կիները՝ արիւն-արցունք թափելով:

Օրին մէկը կիներէն մին կը հասկնայ թէ ինչո՞ւ Ս. Գէորգը զիրենք մտիկ չ'ըներ բնաւ:

Նկարիչը Սուրբ Գէորգին ականջները շինելու մոռցեր էր:                

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ  

dzaghig2004@yahoo.com