ՆՈՐ
ԼՈՒՐԵՐ    ՅՈՒՇԱՏԵՏՐ     ԳԻՐՔԵՐ   ԱՐԽԻՒ   ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ     ՆԱՄԱԿ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ  
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail
81. Տարի

ԳԻՐՔ

ԱՐԽԻՒ - 06 ՓԵՏՐՈՒԱՐ 2021 © NorMARMARA 2001 - 2020
Share on Facebook Share on Twitter Share via e-mail

TĞINPUZ UİHUĞTÖ MUĞEUJ

USZ-R ND (ĞUZİUWR

Auzğuhşındkşuz Zu.uüua Tğınpuz^ şğtm Ndğçukr up+k=g gzşlt şı= huıui.uzşj lğuüğnpzşğnd auğjndszşğndz^ nğnz= ül.udnğuçuğ m'uxzvndtrz Hnpuörvr ausuliuğuzr st< ndiuznpzşğnd nd pşmufuğndkşuz çnpn=r jnwjşğndz nd uwe eth=şğnd uxkrd Usşğrmuwtz nd (ğuziuwtz azvu, =zzueuındkrdzzşğndz! Tğınpuz uihuğtö muğeuj şğmnd şğmrğzşğndz ul nd wnğenğşj nğ uznz=^ yn.uzum Kndğ=rnw zşğ=rz ünğ,şğndz sr<usnd. gllulnd^ öçuprz rğşzj işyumuz .zerğzşğnf! Zu.uüuag Usşğrmuwrz wrbşjndj uöüuwrz .ığumuzndkşuz auğjşğg^ suizudnğuçuğ niırmuzzşğnd aşı uyğrmşjrzşğnd çu.ndszşğg^ rim (ğuziuwrz% {eşprz çuomnz´zşğnd buğcsuz jnwjşğg!


UIĞHTWOUZR FŞĞ>RZ WUĞQUMNDSRZ AŞIŞDUZ?NF ?UZR# :UPUP

 ?UPU?UJRZŞĞ ÖNANDŞJUZ UĞJU:R ST> &PUĞUHUP/


Ütnğü Mrdlrdsşuzr iınğuüğndkşusç ağuıuğumndu, w+endu,r sg st< ındşulzşğ mg aupnğendrz Uığhtwouzr fşğ<rz wuğqumndsrz aşışduz=nf huışğuösumuz eubır fıuw suauju,zşğtz öuı^ Uğju.r st< rğşzj mşuz=g mnğizjndju, .upup =upu=ujrzşğnd krdrz suirz!

Önaşğz% giı eth=r fuwğr$

Uwihti% =upu=ujrumuz önaşğg^ giı suğend rğudndz=zşğnd hubıhuzr üğuişzşumr muösu, öşmnwjrz &uwi şd srdi ışpşmndkrdzzşğg =upndu, şz uwe öşmnwjtz/% 72 şz!

Uinzj 51 anürz önandu, t işyumuz çzumndkşuz fuwğrz st<^ 15 anür% auiuğumumuz fuwğşğnd st<^ 4 anür% ub.uıuz=r fuwğşğnd st<^ 2 anür uığhtwouzumuz çuzışğnd st<!

Önaşğz% giı fuğvuıuğu,=uwrz srudnğr$

Uwihti% önaşğtz 26g% Aueğndkr bğ<uztz şz^ 13g% Suğındzrr bğ<uztz^ 9g% İışyuzumşğıtz^ 8g% Suğıumşğır bğ<uztz^ 8g% Ui=tğuzr bğ<uztz^ 7g% Bndbrr bğ<uztz^ 1g% ?ubukupr bğ<uztz!

Giı suanduz auzüusuz=zşğnd obüğısuz% 72 önaşğtz 41 anürz suauju, t aşxuauğ auğndu,zşğtz^ 31 anür ul üşğr rwzulnd huwsuzzşğnd st<!

Önaşğtz 60g uğumuz işxr zşğmuwujndjrvzşğ şz^ 12g% rüumuz!

Iuğr=r ışiumtıtz ul huğöndu, t aşışdşul huımşğg-

Srzvşd 18 ıuğşmuz - 1 anür

18-40 ıuğşmuz - 15 anür

41-62 ıuğşmuz - 22 anür

63 ıuğşmuztz çuğqğ - 34 anür!

W+endu,uürğg^ fşğr ındşulzşğg aupnğeşlt şı= gğu, t aşışdşul .nğağeu,ndkrdzg$ {Jud+= iğır^ juğe sr<uöüuwrz nğşdt muxnwj lğ<+ğtz vr öçuprğ uwi auğjnf^ şd sşz=% auwşği^ iırhndu, şz= uzüus sg şdi wrbşl :ğrsşuz Auwğrmr {şğmukt bşğşy´z nd auimzul^ nğ ımuğzşğndz n_v mg lişz^ nv m'+üzşz^ nv ul $$$ zmuızşğg aubndr m'uxzşz´!


2020RZ AUWUİIUZ

NĞ?U#Z UHĞUZ? ZŞĞU;U; T KNDĞ?RUWTZ


Kndğ=ruwtz Auwuiıuz zşğsnd,ndsg öüulr+ğtz mğouındu, t 2020 kndumuzrz! Zşğsnd,ndszşğnd uzmndsg suiusç muh ndztğ ?nğnzuwr ausuouğumnf huwsuzudnğndu, oüzucusr nd yum iuasuzzşğnd^ rzvhti zuşd kğ=umuz uhğuz=zşğg şdğuirumuz uhğuz=zşğnf yn.uğrzşlnd aşı &+ğrzum fşğ<rz ıuğrzşğndz udşlju, t Xndiuiıuztz nd İhrıum Xndiruwtz muanw=r zşğsnd,ndsg/! Oüzucusr huıouxnf mğouındu, t zuşd gzeauzndğ zşğsnd,ndsg! Şkt 2019rz Kndğ=ruwtz Auwuiıuz zşğu,ndu, t 268 srlrnz ınluğr uhğuz= &uımt 69 srlrnz ınluğg% auündiı/^ uhu 2020rz zşğu,ndsg muösu, t s+ıudnğuhti 100 srlrnz ınluğ! Uzjşul ıuğr zşğu,ndu, t udşlr =uz 33 srlrnz ınluğr auündiışptz^ uwirz=z kt=ikrlg muösu, t usçnp< zşğu,ndsr s+ıudnğuhti stm-şğğnğeg!


RDZTİ?* SIUERĞ T :NDSÇ SG

NDPUĞMŞL PUĞUHUP


SUMr mğkumuz^ ürıumuz nd sbumndkuwrz muösumşğhndkrdzg% RDZTİ?* mg ,ğuüğt s+ıumuw usşzumuğo cusuzumuauındu,r st< wuındm .ndsç sg ndpuğmşl Lşxzuwrz Puğuhup şd Uığhtwouzr aimnpndkşuz ıum wuwızndu, anpuıuğu,=zşğ! Uwi suirz wuwızu, t RDZTİ?*r suslnw ,uxuwndkşuz zşğmuwujndjrvg! ?zzuğmndszşğg mg buğndzumndrz^ =uzr nğ 20 Znwşsçşğtz imişul muxnwjr ül.udnğ ız+ğtz *ığr Uöndltz huığuiıumusndkrdz wuwızu, tğ wuındm .ndsç sg ndpuğmşl Puğuhup% ıuğu,=ubğ<uzuwrz huısusbumndkuwrz cuxuzündkrdzg fşğumuzüzşlnd ausuğ!


AUWUÖÜR Ö*ĞUFUĞG%

ZUK*-R XUÖSU*EUWRZ NDCŞĞND AĞUSUZUIUĞ


Usşğrmuauw ö+ğufuğ Ot)ğr Auğğr=şuz zbuzumndşjud ZUK*r xuösu-+euwrz ndcşğnd ağusuzuıuğ! Uznğ mşeğnzuışprz Üşğsuzrnw Xusbktwzr xuösu-+euwrz mşeğnzumuwuzrz st<!

ZUK*r hubı+zumuz t<g aupnğeşlnf uwi lndğg mg üğt nğ Auğğr=şuz .upup huwsuzzşğnd ünğ,npndkrdzzşğnd gzkuj=rz uzeus şğmrğzşğnd +euwrz nd ağkrxuwrz hubıhuzndkşuz auğjşğnf huıui.uzuındz t Şdğnhuwtz zşği% ZUK*r üşğuünwz ağusuzuıuğrz ux<şd! Uznğ ağusuzuıuğndkrdzg m'uhuanft ZUK*r ıuğu,=uwrz usçnp<umuzndkşuz huahuzndkrdzg Ardiriuwrz Znğfşmruwtz srzvşd Auğuduwrz Rıulru^ Uğşdşlşuz Kndğ=ru^ zşğuxşul ZUK*r çnlnğ şdğnhumuz şğmrğzşğg!

Ö+ğufuğ Auğğr=şuz zuşd Şdğnhuwr nd Uyğrmtr st< Usşğrmuwr xuösu-+euwrz ndcşğnd ağusuzuıuğz t! Uwi muğüufroumr st< uz udşlr =uz 19 srlrnz =uxumndir spnz anpuıuğu,=r fğuw mg pşmufuğt Usşğrmuwr xuösu-+euwrz ndcşğg! Uwe ıuğu,=g mg zşğuxzt Şdğnhuwr^ Uyğrmtr^ Uirnw nd Sşğqudnğ Uğşdşl=r 104 şğmrğ^ Azemumuz^ Uıluzışuz nd Ardiriuwrz nd Auğuduwrz iuxndjşul nfmruznizşğg^ ndğ m'uhğr ub.uğar çzumvndkşuz udşlr =uz stm =uxnğeg!


4$7 İUİIMNDKŞUSÇ ŞĞMĞUBUĞC

AUWUİIUZR ST>

Aupnğendşjud nğ şğtm^ Kndğ=rnw cusnf 18$36rz 4$7 iuiımndkşusç şğmğubuğc sg huıuaşjud Auwuiıuzr st<^ Üşpuğ=ndzr=r suğör İşduzuw lor sşğqumuw Bnğcu çzumufuwğr s+ışğg! Suğör st< sş, udşğu,ndkrdzzşğ vşz şpu,^ sruwz =uzr sg arz brzndkrdzzşğ^ ünsşğ fzuindu, şz^ .uzüuğnds sg ndzşju, t zuşd şlşmığumuz ür,şğnd juzjg! Çuğşçu.ıuçuğ önaşğ nd frğudnğşulzşğ vmuz!


USŞZUWZ AUWNJ MUKNPRMNİR AUZERHNDSG% WU>NPNDKŞUZ

 AUİU; ŞĞRIUİUĞEZŞĞND AŞI


5 Yşığnduğrz Suwğ Uknx İ$ T<sru,zr st< Üuğşürz Ç$ Muknprmnig auzerhnds sg ndzşjud .ndsç sg şğrıuiuğezşğnd aşı^ nğnz= wu<npndkrdzzşğnd auiu, şz mğkndkşuz^ ürındkşuz^ sbumnwkr nd uwl çzuüuduxzşğnd st<! Uwi auzerhndsg nğ ışpr m'ndzşzuğ İ$ İuğürir ı+zr uxrknf^ zu.uqşxzndkrdzz tğ Auwuiıuzşuwj Şmşpşjdnw Ausub.uğauwrz Şğrıuiuğeumuz Srudnğsuz &AŞAŞS/ mşeğnzumuz üğuişzşumr mnpst!

Knfsu Fğe$ :uvuığşuz Znğrz İndğç *,ndkşuz zşğmuwujndj suizumrj şğrıuiuğezşğg^ suizudnğuçuğ gzeü,şj şğrıuiuğendkşuz nd şmşpşjdnw sr<şd muhg! Şğrıuiuğezşğndz rğ auwğumuz +ğazndkrdzg çşğşlnf^ Üuğşürz Ç$ Auwğuhşıg üzuauışj uwz wupkuzumzşğz nd wu<npndkrdzzşğg nğnz= mg mşğındrz <uzuerğ şd aşışdnpumuz ub.uıuz=nf!

Huıui.uzşlnf şğrıuiuğezşğnd auğjndszşğndz^ Üuğşürz Ç$ Muknprmnig uzeğueuğqud wşıhuışğuösşuz aşışduz=zşğnd wupkuauğsuz^ muğşdnğ zmuışj nğ şğrıuiuğendkrdzg eğişdnğt auw cnpnfndğerz çznğnb uğrndkrdz!

*ğumuğür çşğndşjuz zuşd uöüuwrz mşuz=g wndönp öuzuöuz .zerğzşğ! Wşınw Mnsrıuir {Anğnfşl´r muıuğndsnf şğrıuiuğezşğg s.rkuğndkrdz huğüşdşjrz Auwnj Auwğuhşırz!


SUĞN?JR OUBUĞUZUITĞG (ĞUZİUWR ST> QĞR OUB

MG ÇUCZT NDİUZNPZŞĞNDZ


Uauduirm Uzuınlnd Ünğ,umulndkşuz mnpst aupnğendu, lğuındndkrdz sg nğ aşıu=ğ=ğumuz t şd nğ jnwj mndıuw kt suğemndkrdzg ıumudrz vt sşxu,! :+i=g mg fşğuçşğr suğn=jr suasşıumuzr sg nğ m'uhğr (ğuziuwr st< şd çuju, t oubuğuz sg! Uz uwe oubuğuzrz st< qğr+ğtz oub mg ihuiuğmt uwz ndiuznpzşğndz^ nğnz= ?nğnzuwr ausuouğumr aşışduz=nf szuju, şz ecnduğ huwsuzzşğnd st<!

Iğndu, şz aşışdşul suzğusuizndkrdzzşğg$

Suğn=jr Hğuars Hndğr=u^ nğ mg çzumr (ğuziuwr Rftlrz =upu=r st<^ sş,uhti uöendu, tğ uwz ndiuznpzşğtz^nğnz= şğmuğ hnvşğ mg muöstrz +üındşlnd ausuğ Yuğrör öuzuöuz muösumşğhndkrdzzşğtz nğnz= izzeşptz mg çub.şz! Uwi ıhudnğndkşuz ıum uz nğnbşj qğr oub ıul muğr=udnğ ndiuznpzşğndz! Uwzhrir bğ<uzr sg şğç (ğuziuwr st< ozbndszşğ mg muıuğndrz suasşıumuzzşğnd up+kufuwğşğndz şd ünğ,uışprzşğndz fğuw^ Hğuarsr qşxzuğmg zşğmuwujndşjud nğhti ırhuğ suasşıumuzr sg ersuzmuğg! Uzuınlnd ünğ,umulndkrdzg^ nğ mg aupnğet uwi lndğg nd mndıuw uwl suzğusuizndkrdzzşğ^ kuğüsuz mg auzeriuzuw Hğuars Hndğr=uwr .+i=şğndz^ nğ giu, t kt rilus mğ+z=g suğenj mg ağuauzüt +üzşl rğuğnd!

Hğuars Hndğr=u zu. ub.uıu, t a+ğg iuzındrvr oubuğuzrz st<^ uhu çuju, t rğ işyumuz ünğ,uışprz! Usndizuju, t şd ndzr şğmnd öudum^ giu, t nğ arztz r fşğ .nğuhti uöendu, t uwi ndiuznpzşğtz^ nğnz= (ğuziuwr st< uzqzuihuz şpu, şz ndışlr= auj vndzşzulnd aşışduz=nf^ mus nğnz= hnvşğ muösu, şz +üzndkrdz gznp auiıuındkrdzzşğnd ux<şd!

Buışğ öuğsuju, şz nd auğjndju, şz kt uz susaşıumu#z t! Hğuars Hndğr=u uwiışp mg wuwızt kt rz= ndiuznpzşğnd qğr oub mg çub.t uxuzj .ırğ ezşlnd uznzj uöündkşuz mus mğ+z=rz st<! Mg aşğ=t uwz hzendsg kt suasşıumuzzşğg (ğuziuwr st< kbzusr şz )ğuziujrzşğndz! {Sşz= kbzusr vşz= nd m'ndöşz= nğ (ğuziu sşör vzuwr nğhti kbzusr´^ giu, t Hğuars Hndğr=u!


I*?K$ UĞIUB UÜIUP UHU?RZŞJUD


Rzvhti üğu, trz= uğetz^ İ$ Yğmrv Uöüuwrz Arduzeuznjr zu.mrz çcbmuhşı^ mzn<umuz arduzendkrdzzşğnd şd ,zzeuçşğndkşuz ynğquxnd suizuütı I+=k$ Uğıub Uüıup znwzhti fuğumndu, tğ ?nğnzuwnf nd euğsuzndsr ıum uxzndu, tğ İ$ Yğmrv Uöüuwrz Arduzeuznjr .ıujşul çuczrz st<! Arduzendkşuz imöçzumuz +ğşğndz froumg lndğ< tğ^ =uzr nğ sşğ irğşlr çcrbmg ndztğ zuşd =ğnzr= uwl arduzendkrdzzşğ!

Ndğu.ndkşusç mg aupnğeşz= nğ euğsuzndsg wu<npndkşusç gzkuju, t şd I+=k$ Uğıub Uüıup uhu=rzşlt şı= fşğueuğqu, t ındz!

Uzjşul glluw m'gişz= irğşlr çcrbmrz!


Wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 156

UB:UĞAG ŞD SŞZ?%  SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ


«Կեղծ Հանճարներ» վիպակը վիպասանին լաւագոյն երգիծական ստեղծագործութիւնն է, որ իր ժամանակին գտած է լայն արձագանգներ ու արժանացած բուռն քննարկումներու: 1905-1907 թուականներուն անիկա առաջին անգամ հրատարակուելէ ետք «Արեւելեան Մամուլ»ին մէջ, առանձին գիրքով լոյս տեսաւ 1910-ին: Այստեղ պիտի ընդգծել, որ գրական քննադատութիւնը սոյն հատորը իր ժամանակին բնութագրեց որպէս «ճշմարիտ արուեստագէտ խառուածքի արտայայտութիւն»: Արուեստի տեսակէտէ՝ կատարեալ տիպարներ առկայ են այստեղ, իրենց անհատականութեամբ, ամբողջականութեամբ, հետաքրքրական ու կենդանի բնաւորութիւններով: Յատկապէս ոսկեցոլուն է գլխաւոր հերոսը՝ Տաճատ Չարըքեան տիպարը, որ՝ ինչպէս ենթադրած են ժամանակի քննադատները, ան ունի իրական նախատիպ՝ յանձին Տիրան Չրաքեանի (Ինտրա): Վիպակին հերոսներուն մասին դիպուկ են Եսայեանի հետեւեալ մտորումները. «Արդարեւ, բոլոր այդ կեղծ հանճարներէն ոմանք սիրած եմ ու ոմանք այլ տեսակ մը գթութիւն ներշնչած են ինծի. իրենց անկայուն, խռովուած ու պղտոր հոգիները ինծի սիրելի ծալքեր ունեցած են երբեմն: Օրեր եղած են, որ իրենց հոգերովը տանջուած, իրենց յոյսերովը օրօրուած ու իրենց երազներովը երազած եմ: Զիրենք չեմ տեսներ բնաւ թշնամի աչքերով՝ այլ ընդհակառակը, տեսակ մը խանդակաթ հրայրքով, որուն մէջ երբեմն դառնութիւն, երբեմն ցաւ ու երբեմն ալ կարօտ կայ»:

«Հլուները Եւ Ըմբոստները» վիպակը (1906)՝ պոլսահայ տառապայեղց կեանքէ քաղուած ու նախապէս թերթօնի ձեւով տպուած Եգիպտոսի «Ազատ Բեմ»ի մէջ, համեմատաբար աւելի արմատական ձեւով կը շօշափէ ժողովուրդին ընկերաքաղաքական ազատութեան հարցը: Այստեղ վիպագիրը նկարագրելով քաղաքական հալածանքներու շարժառիթ եղած սուլթանին դէմ կատարուած մահափորձը՝ կ'առաջադրէ «մահ կամ ազատութիւն» սկզբունքը, յանգելով այն եզրակացութեան, որ «ստրկութիւնը եւ ըմբոստութիւնը չէին կրնար զիրար հասկնալ»:

Իրապաշտկան-հոգեբանական արձակի գլուխ-գործոցներէն է իր «Շնորհքով Մարդիկ» վիպակը (1907), որուն շուրջ հաւաքուած միտքերն ու կարծիքները ատենին յառաջացուցին բուռն բախումներ: Ժամանակի «Մասիս»ը՝ որ դրուատական տողերով գրած է, թէ Եսայեան «հմայիչ նկարագրող եւ խորաթափանց դիտող է», վեր առնելով վիպասանուհիին տաղանդը կ'ընդգծէ, որ «Տիկին Եսայեան նրբատես հոգեբան մըն է, մեծապէս ընդունակ թարգմանելու մարդկային բոլոր խոր կիրքերն ու յուզումները՝ իրենց հարազատ եւ թաքուն գոյներովը»: Արդարեւ, քաղքենի աշխարհի յոռի բարքերը, եսապաշտութիւնը, մարդու հոգիի այլանդակումն ու աղճատումը սոյն վիպակին մէջ կ'արտացոլան նրբահիւս մանրամասնութիւններով, ընկերային-հոգեբանական ընդհանրացման զարմանալի ուժականութեամբ: Օրինակ՝ Սարգիս եւ Միսաք էֆէնտիները, տիկին Նոյեմին ու Գալէմեանը, Միւսյէօ Գալուստը եւ Միքէ էֆէնտին «բարձր դասակարգ»ի անդամներ են, որոնց համար մարդկութեան չափանիշը անոնց գրաւած դիրքին եւ դրամին կշռյթով կ'որոշուի»:      

«Եւփիմէ» վիպակը, զոր Եսայեան գրած է 1909-ին, Օսմանեան սահմանադրութեան հռչակումէն ետք, կեանքի խոր ըմբռնումով յատկանշուող եւ իրապաշտական շաղախով յագեցած, գեղարուեստական լաւագոյն գործերէն մէկն է: Վիպակը ծանօթ է նաեւ «Երբ Այլեւս Չեն Սիրեր» եւ «Պատուանդանը» խորագիրներով: Նոյն տարուան Ապրիլին երբ իշխանութեան գլուխ կու գան երիտթուրքերը՝ վերջինները «կը կազմակերպեն Կիլիկիոյ սպանդը»: Այս ծանր ժամանակներուն կը կազմուին մտաւորականներէ բաղկացած պատուիրակութիւններ, որոնք կը մեկնին Ատանա, Մերսին, Սիս եւ այլ բնակավայրեր՝ աշխարհին պատմելու այս բոլորի հետեւանքները: Պատուիրակութիւններու շարքին կ'ըլլայ նաեւ Եսայեան, որ իր շարք մը յօդուածներուն – «Ձայներ Որբերու Թշուառութենէն», «Աղէտի Զոհերէն», եւայլն – մէջ կը նկարագրէ տեղի հայ բնակչութեան սարսափելի վիճակը՝ փաստեր հաւաքագրելով որբերու յուսահատական կեանքէն:

Զապէլ Եսայեան, Չօպանեանին եւ ուրիշներու ալ իր ուղարկած նամակներուն մէջ յաճախ անդրադառնալով սահմանադրութեան հռչակումէն ետք օրուան իրավիճակին՝ կը գրէր, թէ «ազատութիւնը թեւատ ազատութիւն է, մեզի համար ազատութիւնը շողշողուն բառ մըն է միայն... Ազատութիւնը մենք ինքզինքնուս միայն կրնանք տալ. անիկա իբրեւ շնորհ չ'ընդունուիր երբեք...»: Ու, ինչպէս վերեւ նշուեցաւ, «Եւփիմէ»ն լաւագոյնս կը պատկերէ այդ օրուան իրավիճակը, որուն յաջորդած այլ գլուխ-գործոց մէկ վէպը՝ «Աւերակներուն Մէջ»ը (1911), կ'աշտարակէ Կիլիկիոյ հայութեան ողբերգութիւնները, Կիլիկիոյ քաղաքներու ծխացող աւերակներու, հրդեհուած գիւղերու եւ ամայացած դաշտերու արիւնահանդէսները, որոնք կ'ամբողջացուին վիպագիրին տպաւորութիւններուն վերամբարձ կոտտանքով ու գեղարուեստական պատմում-ակնարկներով: Եսայեան իր «Անէծքը» վիպակին եւ «Սաֆիէ» ու «Նոր Հարսը» գեղարուեստական պատմուածքներուն մէջ եւս կ'արտացոլացնէ Կիլիկիոյ աղէտը:

1911-ին կրկին Պոլիս վերադառնալով՝ այստեղ կը մնայ երեք տարի, կը շրջագայի իր ծննդավայրի «որովայն»ին մէջ, կը մասնակցի գրական-հասարակական կեանքին ու երեք տարի ետք՝ 1914-ին դարձեալ կ'անցնի Փարիզ, ուր կը մնայ մէկ ամիս: Յաջորդ տարի Ապրիլին, Ապրիլ 24-ին ծայր առած ծանօթ ողբերգութիւններուն ժամանակ, Եսայեան շնորհիւ իր մէկ ճարպիկութեան ու հնարամտութեան՝ հրաշքով կ'ազատի ու կ'անցնի Թիֆլիս, ուր հանդէս կու գայ հրապարակային դասախօսութիւններով, մամուլին մէջ յօդուածներով՝ նուիրուած արեւմտահայ ժողովուրդի կացութեան եւ արեւմտահայ գրականութեան: Այստեղ, 6 Փետրուար 1916-ին, «Հայկական Վերջին Հալածանքները Կ. Պոլսոյ Մէջ» դասաօսական նիւթը կը տպուի տեղի «Մշակ»ին մէջ: Հրապարակային ելոյթներով կը շրջագայի քաղաքէ քաղաք՝ Ս. Փեթերսպուրկ, Մոսկուա, Պաքու եւ Իրան՝ 1918-ին, ապա Միհրան Տամատեանի եւ քանի մը գաղափարակից գործիչներու հետ կը շրջի միջինարեւելեան երկիրներ (Աղեքսանդրիա, Գահիրէ, Պէյրութ, Հալէպ, Այնթապ, Մերսին, Հաճըն, Ուրֆա, Ատանա եւ այլուր)՝ կազմակերպելով որբախնամութեան հոգեմաշ գործը Սփիւռքի զանազան գաղութներու մէջ:          

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ (Շար. 3, մնացեալը՝ յաջորդ թիւով)