Kndğ=ru uöeuğuğndkrdz ndppşj USZr

{Tİ-400ZŞĞND AUĞJNF OZBNDSG

 MĞZUW HNDSŞĞUZMR UÖEŞJNDKRDZ NDZŞZUL´

Xndiumuz Ti-400 aumu-+euwrz hubıhuzndkşuz ağkrxuwrz ausumuğüşğnd üzndsg sş, oüzucus sg wuxu<ujndju, t Kndğ=ru-Usşğrmu wuğuçşğndkrdzzşğnd st<! 2019r Wndlritz imişul^ şğç xndiumuz mnpsg qşxzuğmşj suıumuğuğndszşğnd^ Ndubrzmkgz mg huauz<tğ ağucuğrl uwe ünğ,uxzndkşztz nd xndiumuz ağkrxzşğnd yn.uğtz^ üzşl usşğrmşuz {Yukğrnk´ ausumuğüşğg! S+ıudnğuhti şğmnd usri uxu< ul^ Huwıgzr rb.uzndkşuz üult uzsr<uhti fşğ<^ usşğrmşuz =nzmğtig Kndğ=rnw ets huıcusr<njzşğnd nğnbnds sg gzendzşj^ ecünandkşuz nd euıuhuğındsr ulr= iışp,şlnf kğ=umuz hşıumuz bğ<uzumzşğt zşği!

Şğtm Zu.uüuar çuzçşğ Rhğuars Üulgz {Hlndshtğm´r aşı auğjuöğnwjr gzkuj=rz uzeğueuğqud uwi ktsuwrz! Uz uöeuğuğşj nğ xndiumuz Ti-400 ağkrxzşğnd aşışduz=nf Kndğ=rnw ets ozbndszşğg mğzuz hndstğuzmr uöeşjndkrdz ünğ,şl^ Kndğ=ru mğzuw huıcusr<njzşğnf yn.ueuğqşl Usşğrmuwr!

{Şkt şğmrğ sg Kndğ=rnw aşı mg .+ir su=irsulriıumuz &uxudşluhubıumuz/ erğ=şğtz nd huauz<zşğ mg zşğmuwujzt {mu_s sşğ giu,g htı= t glluw^ mus ndğrb ıuğçşğum vmuw´r nürnf^ uhu Kndğ=ruz ul mğzuw yn.ueuğqşl´^ zbşj Üulgz!

Srışukr ?upu=uhşır arzü lşöndzşğnf şlnwkg

gzmşğuwrz stıruwr st<

{TĞINPUZG MG İRĞŞZ?´

Zrd Şnğ=r st< Kndğ=rnw nd Zu.uüua Tğınpuzr ets ağuıuğumndu, ,uzğ =zzueuındkrdzzşğnd ,uzndjndsrz rçğ huıui.uz Srışukr ?upu=uhşı Ftwir Buarz gzmşğuwrz stıruwr t<şğndz fğuw arzü lşöndzşğnf ağuıuğumşj {Tğınpuzg mg irğşz=´ üğndu, üğndkrdzzşğ! Kğ=şğtz^ uğuçşğtz^ =ğışğtz^ uzülşğtz nd indğruzrzşğnd lşöndzşğnf uwe üğndkrdzg zmuındşjud Usşğrmuwr st< muıuğndu, ıüşp wuğqumndsrz ets huıui.uz!

ZUİU-r ürızumuzzşğg aupnğeşjrz

UB:UĞAG HRIR NVZVUZUW KKNDU;RZR

 İHUXNDSR AŞIŞDUZ?NF

Uauduirm aşıu=ğ=ğumuz lndğ sg! Kşğşdi hrır .zeuz= şğç hrır muğeuz=!

ZUİU-r ürızumuzzşğ nğnz= ndindszuirğndkrdzzşğ m'gzşz^ üışğ şz nğ ub.uğag hrır mnğ,uzr^ çnlnğnfrz hrır nvzvuzuw! Uirmu hrır huıuar şğç kkndu,rzg çnlnğnfrz ihuxr uğşdr ouxuüuwkzşğndz bnpuğqumndsrz aşışduz=nf! Çuwj uzsr<uhti gişz= nğ sşz= fu.zulnd htı= vndzrz= nğnfaşışd ub.uğag hrır mnğ,uzr sşöst stm srlrux ıuğr fşğ<^ uwirz=z 1$000$002$021 kndumuzrz! Ürızumuzzşğnd mnpst muıuğndu, ndindszuirğndkşuz ausuquwz^ uğşdg cusuzumr gzkuj=rz hrır ihuxt şğmğr kkndu,rzg nd uzmuğşlr hrır euğqzt şğmğrz fğuw uhğrlg!

Ürızumuzzşğnd mnpst ağuıuğumndu, w+endu,rz st< gindu, t nğ kkndu,rzg uğetz rim mg znduör ustz +ğ^ çuwj uırmu sşğ ux+ğşuw uhğndsg vr .uzüuğşğ^ nğnfaşışd buı musuj m'gzkuzuw!

Ürızumuzzşğnd .ndsçtz Üuöndsr *öuür erışl ındud nğ şğmrğg s+ıudnğuhti 2$5 srlrux ıuğr uxu< şpu, tğ kkndu,rznf buı auğndiı snlnğum sg! Ktşd .+indu, t srlruxudnğ ıuğrzşğ fşğ<nduz suirz^ çuwj s+ıumuw fıuzüzşğ ul muz! Ürızumuzzşğnd ausuquwz^ uwi+ğnduz ausuğ ustztz sş, fıuzüg mndüuw ırşöşğumuz <şğsujndstz şd uwi <şğsujndsrz huıouxu, mlrsuwumuz ynyn.ndkrdzzşğtz!

RDZRİT(-R AUWUİIUZR

ZŞĞMUWUJNDJRVG LĞIŞİNDKRDZ GĞU; T

R ZHUİI SŞ;Z ÇĞRIUZRNW ND UIĞHTWOUZR

Auwmumuz lğuınd upçrdğzşğ uwi+ğ ağuhuğumu, şz üuwkumprv lndğ sg! Lğuındndkşuz aşğnig SUMr suzmumuz arszueğusr RDZRİT(r Auwuiıuzşuz üğuişzşumr pşmufuğz t^ Suğruz Üluğm-Aukrzm^ nğ şğtm uzumzmul mşğhnf nd auhoşh+ğtz l=u, t Auwuiıuzg! Mg zbndr nğ uwe auhoşhndkrdzg huwsuzudnğndu, tğ Suğruz Üluğm-Aukrzmr nv-orbe huandu,=nf! Ktşd Auwuiıuzr Uğıu=rz Ünğ,nj Zu.uğuğndkrdzg yumuür,şğ vr çuzuğ^ çuwj ktltmğusşuz ulr=zşğ mg zbşz nğ RDZRİT(r auwuiıuzşuz üğuişzşumr pşmufuğndkrdzg lğışindkrdz gğu, t r zhuiı Uığhtwouzr nd Sş,z Çğrıuzrnw nd Auwuiıuzr st< ub.uıu, t hubıhuzşlnf uwe şğmrğzşğnd buaşğg! Şğç froumg wiıumuju, t^ auwmumuz mnpsg öuwz axvumu, t şğmğr ausuğ {uzçupqulr uzq´ nd huauz<u, t nğ Aukrzm uzsr<uhti l=t Auwuiıuzg!

RSUS*PLNDR ÜL:UJUDG MUZUZJ I*ZR HUIOUXNF

Rikuzhndlr Suwğ ?upu=uhşı T=ğts Rsus+plnd ül.ujud sg uhğşjud nd eşx ul mg buğndzumt uhğrl Muzuj I+zg bznğaudnğşlnd zhuıumnf rğ ağuıuğumu, huıüusrz huıouxud! Rzvhti şğtm ul şğmnd ınpnf üğu, trz=^ Rsus+plnd Muzuzj I+zg bznğaudnğşlnd gzkuj=rz =nf =nfr zbu, tğ Rwr mndiumjndkşuz pşmufuğ Stğul U=btztğr nd At-It-Ytjr Ytğfrz Hndlıuzr uzndzzşğg! {Stğul U=btztğr nd Ytğfrz Hndlıuzr uzqşğndz st< mg bznğaudnğşs çnlnğ mrzşğg´^ giu, tğ Rsus+plnd rğ huıüusrz st<! At-It-Yttz Ytğfrz Hndlıuzr uznduz U=btztğr uznduz aşı =nf =nfr ünğ,u,ndrlg ışpr ındu, tğ ,uzğ =zzueuındkrdzzşğnd^ uırmu ,uzğ uzuğeuğndkrdz zmuındu, tğ suizudnğuçuğ zuauıumzşğnd wrbuıumrz ets^ =uzr nğ At-It-Ytjrzşğg uwi şğmğr =upu=umuz anğrönzrz fğuw mg zmuındrz Y??-r nd uauçşmvumuz muösumşğhndkrdzzşğnd ö+ğufrü muzüznp =upu=uütızşğ! Susndlg üğşj nğ muğo cusuzumr st< muw,umzuwrz uğuündkşusç ıuğu,ndşjud Rsus+plndr huıüusg nd udşlr =uz 50 auöuğ sşmzuçuzzşğ =zzueuıumuz üğndkrdzzşğ ağuıuğumşjrz uznğ ets! Rim ?upu=uhşı Rsus+plnd şı =uwl vgğud nd wuwıuğuğşj nğ uinğ st< ütb çuz vmuğ^ rz= çuğr zhuıumzşğnf tğ nğ ağuıuğumu, tğ bznğaudnğumuz uwe huıüusg!

Uwi suirz muğ,r= wuwızşjrz zuşd U=btztğ nd Hndlıuz! U=btztğ giud nğ rğ mndiumjndkşuz gzmşğzşğtz buışğ vşz irğu, Rsus+plndr huıüusg nd rz= ul wuğüuz= ndzr uznzj öüujndszşğndz zmuısusç! Rim Ytğfrz Hndlıuz giud nğ i.ul mg üızt Rsus+plndr ets =zzueuındkrdzzşğg!

ŞĞUZUBZNĞAG ANFNDUHŞIZŞĞND BRĞRSZŞĞND UX>ŞD

ANÜŞAUZÜİIŞUZ HUBI*Z

Huığruğ=uğuztz mg ışpşmujzşz$-

Huığruğ=umuz Uknxnwi 82ğe^ 83ğe şd 84 üuaumulzşğ% Bznğa= Şnömuıjr &Üulndiışuz/^ Üuğşürz Ç$ Hnlişjr &Üuöuzoşuz/ şd Sşiğnh Ç$ Hnlişjr &Sndku)şuz/ Huığruğ=zşğ^ rğşzj fu.ouzsuz ıuğşlrjzşğndz uxkrd^ 8 Suğı 2021 Şğmndbuçkr^ cusg 14$00rz^ Brblrr Uöüuwrz Üşğşösuzuıuz st< up+k=zşğnf wrbuıumndşjuz!

Z$U$I$ İuaum Ç$ Huığruğ= A+ğ zu.uüuandkşusç muıuğndu, uğuğnpndkşuz suizumjşjuz Uknxnwi sruçuz auwğşğg^ =uauzuwrj euig^ cuxuzüudnğ iuzşğ şd Uknxnwi Uğsub Ehğuj .ndsçtz uzeuszşğ! Kuüucuağr &?nğnzu frğrdi/ ausufuğumr iuasuzuyumndszşğnd huıouxud uğuğnpndkrdzg şdi rğumuzujud iumudukrd zşğmuzşğnd suizumjndkşusç! Zşğmuw trz zuşd ausuwz=uwrz fuğrvzşğ^ Şğuzubznğa Sşiğnh Huığruğ= A+ğ gzıuzşmuz huğuüuzşğz nd ubumşğızşğtz .ndsç sg!

Cusg 14$00rz Usşzuhuırd Huığruğ= A+ğ ül.udnğu, şmşpşjumuzuj kuy+ğg üşğşösuzuıuz fuğvuwrz btz=tz ndppndşjud Şğuzubznğa anfnduhşızşğnd eusçuğuzzşğndz ux<şd! Şğş= Huığruğ=zşğnd brğrszşğz ul öuğeuğndu, trz ,upmşhiumzşğnf şd =upjğuçnwğ ,uprmzşğnf! Uwiışp ışpr ndzşjud Anüşauzüiışuz uğuğnpndkrdz r wrbuıum Şğuzubznğa Bznğa=^ Üuğşürz Ç$ şd Sşiğnh Ç$ Huığruğ=zşğnd!

Uğuğnpndkşuz uduğırz sşğ Anüşdnğ Hşıg rğ huıüusg ındud zşğmuzşğndz şd wuwızşj kt% Suğı usinduz imröçr uwi uğuğnpndkşusç mg wrbuıumndtrz Uknxnwi fşğ<rz şğş= üuaumulzşğg! Bznğa=^ Üuğşürz Ç$ şd Sşiğnh Ç$ Huığruğ=zşğg^ Huığruğ=umuz Uknxnw üuaumulzşğnd üuduöuzuüğ=r fşğ<rz şğş= nimşuw +pumzşğg mg muöstrz! Sşğ Anüşdnğ Hşıg Şğuzubnğa şğş= Huığruğ=zşğg s+ıtz ouzvzulnd^ uznzj ubumşğıg euxzulnd şd uznzj qşxzuindzg gllulnd ndğu.ndkrdzg ndztğ!

Uwi Huığruğ=zşğg^ aumuxum ıuğrzşğnd ıuğçşğndkşuz^ rğşzj fu.ouzsuz kndumuzr s+ırmndkşuz huıouxud sruizuçuğ mg wrbuıumndtrz! Huığruğ= Auwğg^ rğ zu.nğezşğtz auğndiı cuxuzü sg szuju, gllulndz fğuw bşbıg ezşlnf^ giud nğ vr çudşğ sruwz öuznz= üşğşösuzuıuz st< wrbuıumşl^ uwl% sr<njzşğ htı= t üızşl nğ auzündjşlnj uzndzzşğg ünğ,zumuzuhti wrbuıumndrz! Nğnfaşışd^ uznz=^ znwzrim rğşzj fu.ouzndstz wşınw^ ıumudrz ıulr= euişğ ndztrz rğşzj cnpnfndğerz!

Znğrz Usşzuhuındndkrdzg^ uhu bşbıg eğud Sşiğnh Ç$ Huığruğ=r fğuw^ nğndz uzsr<umuz ubumşğıg gllulnd huırdz ndztğ! Huığruğ= Auwğg^ uwi uxrknf giud^ nğ Huığruğ=umuz Uknxnw mnpst mg huığuiındr wndbusuışuz sg^ q+zndu, Sşiğnh Huığruğ=r wrbuıumrz! Znğrz Usşzuhuındndkrdzg rğ .+i=şğg şöğumujndj gişlnf$ {Uznğ wrbuıumg fux huaşlg m'glluw rğ ünğ,g buğndzumşlnf! Uznğ ausuğ htı= t sruizuçuğ ub.uırz=´!

Wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 182

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ

Արեւմտահայոց հոգեմտաւոր օրրան՝ Պոլսոյ ծնունդ է ականաւոր հայագէտ Հրաչեայ Աճառեանը, որ 7-9 տարեկանին Սամաթիոյ Արամեան վարժարանին մէջ ուսանելէ յետոյ կ'անցնի տեղի Ս. Սահակեան թաղային վարժարանը, ուր կը մնայ մինչեւ 1889: Նոյն տարին կ'ընդունուի Կեդրոնական վարժարանը, որուն քառամեայ շրջանը փայլուն յաջողութեամբ աւարտելէ ետք՝ 17-18-ամեայ պատանիին պատեհութիւն կ'ընծայուի ուսուցչական ասպարէզի մէջ ընդգրկուելու նախ Գատը գիւղի Արամեան, ապա Կարինի Սանասարեան վարժարաններէն ներս:

Ուսուցչական կոչումի կարճատեւ ժամանակաշրջան մ'ապաքէն՝ մեկնելէ առաջ Փարիզ, 1895-ին, ուր ապագայ հայագէտը Սորպոնի համալսարանին մէջ նախ կ'աշակետէ ֆրանսացի լեզուաբան, հայագէտ եւ սլաւոնագէտ Անթուան Մէյէին (Antoine Meillet, 1866-1936), ապա 1898-ին Սթրազպուրկի մէջ գերման լեզուաբան, հայագէտ եւ իրանագէտ Հայնրիխ Հիւպշմանին (Heinrich Hubschmann,1848-1908): Նման հայագէտներու հովանիին տակ եւ հարուստ գիտելիքներով զինուած՝ Աճառեան ուսուցչական կեանքի ցանկութեան նոր աւիւնով կը վերադառնայ Վաղարշապատ, կը շարուանակէ պաշօնավարել նաեւ Շուշիի, Նոր Պայազետի, Նոր Նախիջեւանի, Թեհրանի եւ Թաւրիզի մէջ: Հայաստանի խորհրդայնացման առաջին տարիներուն՝ 1923-ին, կը հրաւիրուի ԵՊՀ, ուր ցմահ կը դասախօսէ եւ մնայ անոր ամպիոնի վարիչը: 1937-ին ինք եւս կը ձերբակալուի իբրեւ «հակախորհրդային», սակայն երկու տարի ետք ազատ կ'արձակուի՝ թէեւ բաւական հիւծած ու վատառողջ վիճակի մէջ, ձախ աչքին լոյսն ալ բոլորովին կորսնցուցած...:

Քիչ է միայն ըսել, թէ հայագիտութեան մեծ երախտաւորին գիտական հրիտակը ամփոփուած է իր աւելի քան 250 մեծ ու փոքր աշխատութիւններուն մէջ: Աւելին, ան ուսումնասիրած է բոլոր բնագաւառները հայագիտութեան, հիմնադրած հայերէնագիտութեան շարք մը ճիւղեր,- հայոց լեզուի պատմութիւն, հայ բարբառագիտութիւն, եւայլն: Կայ այլ կարծիք(ներ), թէ հայ բարբառագիտութեան հիմքը դրուած է Աճառեանէն առաջ (*): Աճառեան ոչ միայն հետազօտած է հայերէնի բարբառները ու զբաղած անոնց պատմութեան ու դասակարգման խնդիրներով, այլ ստեղծած է բարբառագիտութեան ուսումնասիրութիւններու իր մեթոտն ու տեսութիւնը: Ահա՛ այդ բարբառագիտական կարեւորագոյն աշխատութիւններն են «Հայ Բարբառներու Դասակարգումը» (Փարիզ, 1909), որ իր ատենախօսութիւնն իբրեւ՝ ան ներկայացուցած է Սորպոնի համալսարան, ապա «Հայ Բարբառագիտութիւն»ը (Մոսկուա-Նոր Նախիջեւան, 1911) եւ «Հայերէն Գաւառական Բառարան»ը (Թիֆլիս, 1913), որ կը պարունակէ մօտ 30,000 գաւառական բառ: Հաստատուած է, որ այս վերջին բառարանին շնորհիւ կորուստէ են փրկուած հազարաւոր բառեր՝ հարստացնելով արդի գրական հայերէնի բառապաշարը:

Այլ գետնի վրայ, Աճառեան «Հայոց Լեզուի Պատմութիւն» (Երեւան, 1940-1951) երկհատոր իր աշխատութեան մէջ ուսումնասիրելով հայերէնի ծագման ու պատմական զարգացման ընթացքը, քննութեան առարկայ դարձուցած է բառագանձի հարստացման պատմութիւնը՝ սկսելով հնագոյն ժամանակներէն մինչեւ մեր օրերը: Աւելին, զանազան լեզուներէ կատարած փոխառութիւններու հիման վրայ ան նկարագրած է հայերէնի տարբեր գրական արտայայտութիւնները,- գրաբար, միջին հայերէն, արեւելահայ եւ արեւմտահայ աշխարհաբար,- հայերէնի բարբառային ճիւղերը եւ անոնց մէջ մտնող գլխաւոր բարբառները, վիթխարի այս աշխատանքին վրայ յաջողելով բութագրել վիպասանական, «մեսրոպեան» (դասական), «յետմեսրոպեան», յունաբան եւ լատինաբան հայերէնի հիմնական առանձնայատկութիւնները, այսպիսով լուծելով հայերէնի պատմութեան բազմաթիւ հարցեր եւ մերօրեայ ականաւոր լեզուաբաններէն Յովհաննէս Բարսեղեանի (1920-2014) բնութագրմամբ համարուելով «հայագիտութեան մէջ վիճակագրական լեզուաբանութեան ամենահմուտ կիրառողն ու հիմնադիրը»:

Աճառեանի տիտանեան մտածողութեան ու բազմարդիւն գործին մէկ այլ վառ օրինակը կը դրսեւորուի իր «Լիակատար Քերականութիւն Հայոց Լեզուի՝ Համեմատութեամբ 562 Լեզուներու» աշխատութեամբ (1-7 հատոր, Երեւան, 1955): Այստեղ ուսումնասիրութիւնը կ'ընթանայ երեք բաժինով: Ա) Ընդհանուր լեզուաբանական, որ աշխարհի բազմաթիւ լեզուներու զուգադրական նկարագրութիւնն է. Բ) Համեմատական, որ հնդեւրոպական լեզուներու եւ, մասնաւորապէս, հայերէնի համեմատական քերականութիւնն է՝ դասական հնդեւրոպաբանութեան մակարդակին ու մեթոտին համապատասխան. Գ) Պատմական, որ հայերէնի քերականական կառուցուածքի ներքին զարգացման ու փոփոխութիւններու պատմութիւնն է՝ Ե. դարէն մինչեւ աշխարհաբարն ու բարբառները: Ու պիտի ընդգծել, որ սոյն աշխատութիւնը, կառուցուածքով եւ նիւթի ընդգրկունութեամբ, եզակի երեւոյթ է համաշխարհային լեզուաբանական գրականութեան մէջ եւ ունի հանրագիտարանային կոթողային արժէք: Այստե՛ղ է որ կարելի է գտնել անհրաժեշտ բոլոր տեղեկութիւնները աշխարհի բազմաթիւ լեզուներու, մանաւանդ հայերէնի քերականական կառուցուածքի զարգացման ու փոփոխութիւններու ողջ պատմական ընթացքի մասին: Պէտք է նշել նաեւ, որ Աճառեանի ցանկութիւնը եղած է հայոց լեզուն համեմատել 600 լեզուներու հետ, բայց ցաւօք, ան չկրցաւ գտնել 38 լեզուի քերականութիւն եւ ուսումնասիրութիւնը սահմանափակուեցաւ 562 լեզուներու համեմատութեամբ:            

(*)Տե՛ս Ա.Սարգսեան. Հրաչեայ Աճառեանի Բարբառագիտական Հայեացքները. «Ջահուկեանական Ընթերցումներ», Երեւան, 2011, էջ 39-40:             

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ (Շար. 2, մնացեալը՝ վաղուան թիւով)