GZEERSNDKRDZG ŞĞTM YUMŞJ

UÖÜUWRZ CNPNFR ÜL:UDNĞ SNDI?ŞĞG

Auwuiıuzr gzeersndkşuz {17 uxudşl 1´ eubrz=g şğtm euğqşul auzğuaudu= nd çnpn=r jnwj iuğ=şj Hupğusşuz hnpnıuwr fğuw! Gzeersuerğzşğnd auzğuaudu=r suizumrjzşğg bğ<uyumşjrz Uöüuwrz Cnpnfr çnlnğ sndı=şğg^ nğhtiör vuğı+ztrz şğşiyn.uzzşğnd sndı=z nd şl=g!

Rğufroumg çudumuz sıuanürv euğqud uwz çuzt şı=^ şğç niırmuzndkşuz aşı çu.ndszşğ imiuz! Niırmuzzşğg huı muösşjrz Itsrğoşuz ynpnjrz fğuw nd knwl vındrz nğ jndjuğuğzşğg uwe ynpnjtz s+ışzuz Uöüuwrz Cnpnfr btz=r sndı=rz!

{Auwnj yğmndkşuz buğcnds´r fuğvuhşır kşmzu,nd Fuöütz Suzndmşuz şlnwk sg ndzşzulnf wnğenğşj nğ auzğuaudu=r suizumrjzşğg uğüşl= glluz şğşiyn.uzzşğndz nd vknpndz nğ uznz= btz=tz zşği sızşz!

Fuöütz Suzndmşuz buı ,uzğ uğıuwuwındkrdzzşğ ndzşjud şğmğr Zu.uüua Uğstz İuğüişuzr auijtrz nd =zzueuışj zuşd uznğ ünğ,npndkrdzzşğg^ gişlnf nğ şğmrğg zu.uüua vndzr! {Uwi ustzg mğzuğ çnlnğnfrz ıuğçşğ üzuj= sg ndzşzul^ şkt ndzşzuwrz= Zu.uüua sg^ çuwj sşz= Zu.uüua vndzrz=! Sşz= ndzrz= auğndiı öç+iubğ<rm sg^ nğ azüuiıpuzr epşumr sg st< m'uhğr şd nğndz mg ihuiuğmt udşlr =uz 100 suğe! Zu.uüuag ndzr 170 anürznj ub.uıumuös sg şd şğmğr hrdıotr aubdnwz mg bğ<r ub.uğanf stm^ uxuzj nğşdt +ündı çşğşlnd Auwuiıuzrz´^ wuwıuğuğşj Fuöütz Suzndmşuz!

:+işlnf şğşiyn.uzzşğnd suirz^ Suzndmşuz giud nğ :nğağeuğuzr st< ul sruwz qğrumşğzşğnd .ndsç sg muw^ nğ fzui mg çşğt cnpnfndğerz nd hşındkşuz! Mnv m'ndppşs nğ sşğ mnpszumrjzşğz nd şğmğr yğmndkşuz suirz .nğanpzşğ bğ<uyumşz :nğağeuğuzr btz=g^ fğuzzşğ luğşz btz=r ersuj^ nğhtiör şğşiyn.uzzşğ vmuğşzuz sızşl zşği! :nğağeuğuzg hrır ub.uır sruwz uwz uışz^ şğç gzendzr şğmğr ausuğ wuğrğ nğnbnds sg^ wuwıuğuğşj Fuöütz Suzndmşuz!

Wrbşjzşz= nğ gzeersuerğzşğ ıuig +ğt r fşğ yum mg huaşz Hupğusşuz hnpnıuz nd mg huauz<şz Fuğvuhşır ağucuğumuzg! Buğcndsg mnpszumrj t uğıuaşğk gzığndkrdzzşğndz^ çuwj m'uxu<uğmt rğ işzuğrnz% Fuğvuhşı Yubrzşuz ağucuğumuz htı= t ıuw^ uxcusşuw muxufuğndkrdz htı= t qşdudnğndr şd wşınw sruwz htı= t imir gzığndkrdzzşğnd ünğ,gzkujg!

SUM UZARSZ MG ZMUIT

RDZRİT(R ZŞĞMUWUJNDJVR ETS SŞPUEĞUZ?G

Şğtmnduz sşğ krdnf üğu, trz= nğ Auwuiıuz {erduzuürıumuz uzçupqulr uzq´ axvumu, tğ SUMr suzmumuz arszueğusr RDZRİT(r Auwuiıuzşuz zşğmuwujndjrvg! Ktşd hubı+zuhti vt auiıuındu,^ çuwj lğuınd upçrdğzşğ üğu, trz nğ Suğrz Üluğ=-Aukrzm lğışindkrdz gğu, tğ rğ zhuiı Uığhtwouzr nd Sş,z Çğrıuzrnw^ aşışduçuğ huauz<ndu, tğ nğ uz cusşğnd gzkuj=rz l=tğ Auwuiıuzg!

Şğtm SUMr ül.udnğ =uğındpuğr hubı+zumuz zşğmuwujndjrv İkt)gz Irdcuğr= sşmzuçuzşlnf lndğg^ giud nğ Aukrzmr auijtrz azvu, sşpueğuz=zşğg uzarsz şz^ aşışduçuğ rğşz= hrır hubıhuzşz zşğmuwujndjvr rğudndz=zşğg!

*ZZRM ÜUİHUĞŞUZG UWİ*ĞNDGZT İMİŞUL

UWLŞDİ HUBI*ZR ÜLND: VT

Zu.uüua İuğüişuz İuasuzueğumuz Euıuğuz ersşj

Auwuiıuzr Fuğvuhşır üğuişzşumg uwi uxınd wuwıuğuğndkrdz sg ağuhuğumşlnf^ ,uzndjuzşj nğ Örzşul ndcşğnd ül.udnğ ağusuzuıuğndkşuz hşı *zzrm Üuihuğşuz uwi+ğndgzt imişul uwlşdi hubı+zuzm mg zmuındr Auwuiıuzr hşıumuz +ğtziüğ=r {örzndnğumuz ,uxuwndkşuz şd örzndnğumuz ,uxuwnpr muğüufroumr suirz´ w+endu,r ausuquwz!

Mg zbndr nğ Zu.uüua Uğstz İuğüişuz vt iınğuüğu, Fuğvuhşır ağusuzuürğg^ çuwj vt ul ersu, İuasuzueğumuz Euıuğuz^ aşışduçuğ *zzrm Üuihuğşuzr lruö+ğndkrdzzşğg uwi+ğ fşğ< mg üızşz nd uz aşxujndu, mg zmuındr ağusuzuıuğndkşuz hşır hubı+ztz!

Auzğuhşındkşuz Zu.uüua Uğstz İuğüişuz şğmnd uzüus ağusuzuürğg şı pğmşlnf nd srzvşd fşğ< öuwz viınğuüğşlnf^ rğ lruö+ğndkrdzzşğnd iuasuzzşğndz st< hubıhuzşj *zzrm Üuihuğşuzg^ çuwj gzşlr= ndğrb çuz vmuğ!

Uwihrir zu.ueth=şğnd uxu<=g uxzşlnd ausuğ Uğstz İuğüişuz uwi+ğ ersnds muıuğşj İuasuzueğumuz Euıuğuzrz^ .zeğşlnf nğ euıuğuzg nğnbt kt ausuhuıui.uz +ğtz=g nğ=uzn#f mg ausuhuıui.uzt şğmğr İuasuzueğndkşuz! Zu.uüuag mnv ndppşj zuşd nğ cnpnfndğeg öihndu,ndkrdz jndjuçşğt^ şğmrğg jzjndszşğtz aşxnd huaşlnd ausuğ!

;ŞĞUMNDIUMUZ STZTZITÖ HUWIGZTZ HUAUZ>ŞJ OUZVZUL

AUWMUMUZ JŞPUİHUZNDKRDZG

Usşğrmuwr ;şğumnwır Uğıu=rz Wuğuçşğndkrdzzşğnd Mnsrıtr zu.uüua ,şğumndıumuz Hnh Stztzıtö^ nğ arztz r fşğ auwşğnd r zhuiı mşjndu,= ndzşjnp ,şğumndıumuzzşğtz stmg şpu, t^ iınğuüğndkşuz uğbud çujud r zhuiı ;şğumnwır st< şğmnd mndiumjndkrdzzşğnd mnpst huığuiındu, zusumr sg^ nğnf mg huauz<ndr uzfşğuhua mşğhnf ouzvzul auwmumuz jşpuihuzndkrdzg! Stztzıtö znğgzırğ zu.uüua Huwıgztz ul huauz<şj nğ gzendzr zusumrz st< huauz<ndu,g! Uwi uxrknf erışl ığndşjud nğ Huwıgz uzjşul 24 Uhğrlrz ndzşju, tğ şlnwk sg nğnf wuwızu, tğ nğ huığuiı t ö+ğufrü muzüzşlnd Auwmumuz jşpuihuzndkrdzg ouzvzulnd qşxzuğmzşğndz!

NDUBRZMKGZR ST> KNDĞ?RNW ZNĞ EŞİHUZR

UWJŞLNDKRDZG% HUIĞRUĞ?UĞUZ

Z$U$I$ İuaum Ç$ Huığruğ= Auwğg^ 9 Suğı 2021 Şğş=buçkr^ wşı sr<+ğtrz Huığruğ=uğuzr st< gzendzşj Ndubrzmkgzr st< Kndğ=rnw  znğ zbuzumndu, eşihuz Auiuz Sndğuı Stğouzg! Auzerhsuz zşğmuw şpuz Anüb$ I$ Wnfumrs Uçp$ İşğnfçşuz şd Uğc$ I$ Brğfuz ?azw$ Srdğöşuz!

Sş,uwuğü ardğg zu.uhti şpu, t Kndğ=rnw Uöüuwrz Cnpnfr huıüusudnğzşğtz şd s+ıudnğuhti şğş= ıuğrt r fşğ mg hubı+zufuğtğ nğhti Kn=rnwr st< eşihuz! Uz^ zu. =uz rğ znğ hubı+zrz qşxzuğmşlg yuyu=u, tğ =upu=ufuğumuz uwjşlndkrdz ıul Kndğ=rnw Auwnj Anüşdnğ mşeğnz! Uwjşlndkrdzg uxrk şpud nğ Sşğ Anüşdnğ Hşıg wuğüşlr eşihuzrz aşı öğndjt rzv rzv zrdkşğnd suirz şd wuımuhti uzeğueuxzuw auw ausuwz=r huısumuzrz! Auzerhsuz uduğırz^ wuğüşlr ardğg bznğaumulndkrdz wuwızşj ardğuirğndkşuz ausuğ! Rim^ Znğrz Usşzuhuındndkrdzg^ wu<npndkrdz supkşj sş,uwuğü eşihuzrz^ rğ wşıuüuw erduzuürıumuz ünğ,ndztndkşuzj st<!

UWĞŞĞND ŞD MRZŞĞND

 İHUZNDKRDZZŞĞND KRDG% KNDĞ?RNW ST>

Kndğ=rnw st< mg buğndzumndrz mrzşğnd ets çxzndkrdzzşğz nd wuzjuünğ,ndkrdzzşğg! Rzvhti üğu, trz= 8 Suğır sşğ krdrz st<^ sruwz 2020 kndumuzrz şğmğr st< uwğşğnd mnpst ihuzzndu, t 300 mrz^ rim muimu,şlr auzüusuz=zşğnd ıum wuwızuçşğndu, t 171 mzn< suğsrz!

U-Üt-Ytjr şğşiyn.uz Ardlru Ukvg aşxuışirluwrz wuwıuüğr sg gzkuj=rz uzeğueuğqud mrzşğnd ets wuzjuünğ,ndkrdzzşğnd ktsuwrz^ çuwj mrzşğnd ets çxzndkrdzzşğnd nd wuzjuünğ,ndkrdzzşğnd ktsuz aumumbxr ıum uxzşlnd ausuğ .+işjud zuşd uwğşğnd ihuzndkrdzzşğnd suirz şdi!

Uz hzeşj nğ mrzşğnd ihuzndkrdzzşğnd ktsuz stıruwr mnpst mg buauğmndr usşzuıuğçşğ uxrkzşğnf! Giı rğşz uwğşğnd ihuzndkrdzzşğnd krdg 12 uzüus udşlr t^ çuwj sruwz mrzşğnd suirz t nğ mg .+indr! Şğşiyn.uzndarz snxjud uwz muğşdnğ rğnpndkrdzg nğ uwğşğnd ihuzndkrdzzşğnd st< mrzşğnd buı vzvrz ınmni muw^ uwirz=z ıuğnduw st< auörd 5-10 mrz ihuzzu, glluw rğ usndirzg^ zu.mrz usndirzg mus irğuauğg! Uwğşğ gzeauzğuhti uwğş_ğnd mnpst t nğ mg ihuzzndrz^ uwirz=z mrzşğnd ihuzndkrdzzşğnd aşı öndüuaşxzşğ ü,şlg uzgzendzşlr ışiumtı sgz!

Wuındm {Suğsuğu´ +ğukşğkrz

*ĞNDUZ AŞI - 183

UB:UĞAG ŞD SŞZ?% SŞĞ ÇUÖNDS ANÜŞĞNF-JUDŞĞNF

Üğşj WUMNÇ IRDZŞUWŞUZ

Հայոց Այբուբենի գիւտարարին՝ Մեսրոպ Մաշտոցի կեանքին ու գործունէութեան նուիրուած եռամաս մենագրութիւնը անձանձիր յանձնապաստանութեամբ մը արարուած մեծարժէք երկերէն մէկն է Հրաչեայ Աճառեանի, ցարդ հրատարակուած բոլոր ուսումնասիրութիւններուն մէջ լաւագոյնն ու ամբողջականը՝ վաստակաւոր լեզուաբան եւ ակադեմիկոս Էտուարտ Աղայեանի (1913-1991) եւ այլ լեզուաբաններու հաստատումով: «Սուրբ Մեսրոպի Եւ Գրերու Գիւտի Պատմութեան Աղբիւրներն Ու Անոնց Քննութիւնը» (Փարիզ, 1907), «Հայոց Գրերը» (Վիեննա՝ 1928, Երեւան՝ 1968, 1984) կու տան իրենց անաչառ վկայութիւնները այս մասին:

Միւս կողմէ, օրինակ, թրքերէնի ազդեցութիւնը հայերէնի վրայ, Աճառեանն առաջինն է որ քննած է հայագիտական իր աշխատութեան մէջ: Ասոր վառ ապացոյցը կու գայ իր բառարանագրական աշխատանքին ընդմէջէն՝ «Թուրքերէնէ Փոխառեալ Բառեր Հայերէնի Մէջ» (Մոսկուա-Վաղարշապատ, 1902) հատորին հրատարակութեամբ:

Անցնելով միւս կոթողային «Հայերէն Արմատական Բառարան»ին (1-7 հատոր, Երեւան, 1926-1935), այս մէկը կը ներառէ հայ հին եւ միջնադարեան մատենագրութեան մէջ գործածուած 11000 արմատական բառ՝ բացատրութիւններով, քերականական եւ բառագիտական տեղեկութիւններով ու 5095 արմատի ստուգաբանութեամբ: Յիշեալ բառարանին մէջ Աճառեան կու տայ գլխաբառի քերականական ձեւերը, իմաստային բացատրութիւնները, հնագոյն գործածութիւններու մասին եղած մատենագրական վկայութիւնները, տարբեր գրչութիւններն եւ ածանցաւոր ձեւերն ու բարդութիւնները, բառի ծագման պատմութիւնը, գլխաբառի ստուգաբանութեան պատմութիւնն ու անոր զանազան ձեւերը՝ հայերէնի 30 բարբառներու մէջ: Ան ցոյց կու տայ նաեւ, թէ հայերէն բառը ո՞ր լեզուին է անցած իբրեւ փոխառութիւն:

Ըլլա՛յ ֆրանսացի լեզուաբան եւ հայագէտ Անթուան Մէյէի (1866-1936), ըլլա՛յ բանասէր եւ ձեռագրագէտ, պատմաբան եւ մանկավարժ, փիլիսոփայութեան պատուաւոր դոկտոր, «Հանդէս Ամսօրեայ»ի վաստակաշատ խմբագիր Ներսէս Ակինեանի (1883-1963) հրապարակած ծաւալուն գրախօսութիւնը Աճառեանի վերոյիշեալ աշխատութեան մասին կը պարագրկեն այն տիտանեան, անկշռելի ժառանգութիւնը, զոր թողած է Հրաչեայ Աճառեան: Մէյէ իրաւամբ գրած է. «Ո՛չ մէկ լեզուի համար չկայ այսքան ճոխ, այսքան կատարեալ ստուգաբանական բառարան: Հպարտ եմ, որ ունեցած եմ Պր. Հրաչեայ Աճառեանը՝ երկար տարիներ իմ աշակերտներուս շարքին: Ան մէկն է անոնցմէ, որոնք պատիւ կը բերեն այն դպրոցին, ուրկէ անցած են»: Իսկ Ակինեան հետեւեալն է ընդգծած իր գրախօսութեան մէջ. «Հսկայական գործի մը առջեւ կը գտնուիմ: «Հայերէն Արմատական Բառարան», այսպէս անպաճոյճ որակած է հեղինակը իր աշխատասիրութիւնը: Բայց վերնագիրը չի ներկայացներ ճշգրիտ գաղափար բովանդակութեան մասին: Ես կը նախընտրէի զայն կոչել ԲԱՌԱԳԱՆՁ ՀԱՅԵՐԷՆ ԼԵԶՈՒԻ, արմատական, ստուգաբանական, գաւառաբանական եւ բառերու պատմական ուսումնասիրութեամբ: Այս յորջորջումը լիովին պիտի համապատասխանէր այն բովանդակութեան, զոր կ'ընդգրկէ Բառագիրքս: Անհատական ուժը չէր կրնար հասնիլ այս ընդարձակածաւալ կառուցուածքին կատարման: Բայց Աճառեան հասած է բարեաւ: Ան տուած է աշխատութիւն մը, որ կը մնայ աննախընթաց օրինակ, նոյնիսկ համաշխարհային գրականութեան մէջ»:

Անդրադառնալով Աճառեանի «Հայոց Անձնանունների Բառարան»ին (հատոր 1-5, Երեւան, 1942-1962), մեծ լեզուաբանը հաւաքած եւ ուսումնասիրած է Ե. – ԺԳ. դարերու հայ մատենագրութեան մէջ յիշատակուած անձնանունները՝ անոնց մեծագոյն մասին ստուգաբանութիւնն ալ տալով, նաեւ տալով այդ անուններով յայտնի անձերու մասին համառօտ տեղեկութիւններ: Ան իր աշխատութեամբ հակուած մնաց  տեղանուններու բառարանի կազմումով ալ՝ քարտագրելով 1500 տեղանուն, սակայն որոշ պատճառներով տեղանուններու հաւաքման այդ գործը մնաց անաւարտ: Բաց աստի, Մանուկ Աբեղեանի (1865-1944) եւ Գրիգոր Ղափանցեանի (1887-1957) հետ ան մասնակցած է «Երկաթուղային Տերմինների Ռուս-Հայերէն Բառարան»ի (Թիֆլիս, 1925) ստեղծման:

Կարծէք ծովածաւալ այս արարումները անբաւարար ըլլային, անզուգական հայագէտը սուզուած է նաեւ հայ գրականութեան, հայոց պատմութեան խնդիրներու եւ Հայկական Հարցի նուիրուած շարք մը աշխատութիւններու մէջ, ինչպէս՝ «Պատմութիւն Հայոց Նոր Գրականութեան» (3 պրակ, Վաղարշապատ-Նոր Նախիջեւան, 1906-1912), «Տաճկահայոց Հարցի Պատմութիւնը» (Նոր Նախիջեւան, 1915), «Երուանդ Շահազիզ» (Նոր Նախիջեւան, 1917) «Տիկին Սրբուհի Տիւսաբ» (Էջմիածին, 1951), «Հայոց Դերը Օսմանեան Կայսրութեան Մէջ» (Երեւան, 1999), «Հայ Գաղթականութեան Պատմութիւն» (Երեւան, 2002), «Հայոց Պատմութիւն (հիւսուած ընդհանուր պատմութեան հետ)» (Երեւան, 2004), եւայլն:

Մեծ երախտաւորը թողած է ձեռագիր մեծարժէք աշխատութիւններ, որոնց մէջ կայ 300 էջերէ (մեքենագիր) բաղկացած չափազանց մանրակրկիտ աշխատութիւն մը՝ Հայ Լեզուաբանական Մատենագիտութիւն» վերնագիրով, ուր այբբենական կարգով ան հանգամանօրէն կը ներկայացնէ ե՛ւ կը նկարագրէ իր բոլոր աշխատութիւններուն մէջ օգտագործուած 3800 գիրքերուն եւ յօդուածներուն ցանկը, որ յետագային բարեբախտաբար համալրուեցաւ: Փաստօրէն, Աճառեան հիմնադիրն ու ռահվիրան է հայ լեզուաբանական մատենագիտութեան:                       

«ԾԱՂԻԿ» Գրական Ազգային հանդէս – Պէյրութ (Շար. 3, մնացեալը՝ վաղուան թիւով)