UXUİIUP-UXUİIUPRZ SRDİ MNPSG% RS İNDÖUMTİ

&Gzkşğjnpr ıhudnğndkrdzzşğ/

Üğşj% ZUĞŞM UĞ?$ ULŞTSTÖŞUZ

ՇԱՐ. 3

Xnhtğ Auııtoşuzrz%

İ$ Sşiğnh Subınjr 95-usşuw ubumşğırz

aşxudnğ-sşğqumuw çuğşmusri

----------------------------------------------------

Մեծ հայրիկը հոս եւս փոխանակ Հին աշխարհն ու Նոր աշխարհը կամրջելու, փոխանակ հայ ընտանիքը Մոնթրէալէն Պոլիս իրարու կապելու, փոխանակ ազգին մասնիկները ձուլումէն փրկելու` սուր դանակին պէս ամեն բան իրարմէ կը խզէ, երբ Ռուբիկ կը վճռէ.- «Մամ, մեծ հայրիկը մեռաւ հինգ տարի առաջ։ Դուն ալ գիտես, չէ՞։ Մեծ հայրիկը մեռաւ հինգ տարի առաջ։ Խնդրեմ, ա՛լ ինծի մի խօսիր մեծ հայրիկին մասին»։ Սաթենիկ կը խորտակուի.- «Գանատայի ամբողջ երկինքը փուլ եկած էր գլխուս վրայ»։ Մայրը զինք տապալող վերջին հարուածն ալ կը ստանայ զաւկէն.- «Եւ մե՛նք ենք որ մեռցուցինք այդ մարդը։ … Մեռաւ, որովհետեւ զինքը թողուցինք ու եկանք հոս»։

 Հայրիկը/մեծ հայրիկը մեռաւ, սակայն յոյսը չմեռաւ։ Ռուբիկ կ՛աւետէ մօրը.- «Վաղը քեզի հետ եկեղեցի պիտի գամ, բայց ո՛չ թէ մեծ հայրիկին համար, այլ քեզի՛ համար։ Եւ ինծի՛ համար»։ Անցուկը մոռցուկ է. Նոր աշխարհ` նոր կեանք. Ռուբիկ` «Աւանդապահ տղայ` ընտանիքի սրբութիւններուն նկատմամբ»։ Առժամեայ խաբկա՞նք։ Պատասխանը քիչ մը անդին պիտի ստանանք։

 Ռուբէն եւս մօրը տուած խոստումը կը յարգէ եւ կիրակի մըն ալ Սաթենիկին հետ եկեղեցի կ՛երթայ, ուր խանդավառ դիմաւորութեան կ՛արժանանայ եկեղեցւոյ կանանց միութեան dynamo-ին` Մարկոյին կողմէ.- «Բարի եկաք, բարի եկաք։ Տե՛ս Ռուբէնն ալ եկեր է։ Ապրի՛ս Ռուբիկ։ Մեր տղաքը քեզմէ թող օրինակ առնեն»։

 Հայ եկեղեցին մագնիսի նման իրեն կը քաշէ անգիտակից, ենթագիտակից եւ գիտակից հայերը։ Հայ ժողովուրդի զաւակներ կատարելութիւն կը պահանջեն Հայ եկեղեցիէն։  Հայ եկեղեցւոյ վերարթնութիւնը, վերանորոգութիւնը, այժմէականացումը համահայկական օրակարգին վրայ է միշտ։ Շատ փորձեր եղած են եւ կը շարունակուին ըլլալ մեր ուզած Հայ եկեղեցին կերտելու համար, սակայն ցարդ չենք յաջողած մեր նախաձեռնութիւններուն մէջ։ Ի հեճուկս ամեն բացթողումներուն` հայը կը սիրէ իր հին եկեղեցին, որովհետեւ հին/նոր աշխարհին, հին/նոր ընտանիքին, հին/նոր հայուն անցեալի, ներկայի եւ ապագայի հանգոյցը կը տեսնէ այս սրբազան հաստատութեան մէջ` որպէս իր գոյութեան տոկուն երաշխիքը։

 Ֆիզիքապէս եկեղեցիէն դուրս կ՛ելլենք, բայց անոր տեղն ու դերը դրոշմուած կը մնան մեր մտքերուն եւ սրտերուն մէջ։ Ու վէպը կը քալէ, պատմութիւնը կը շարունակուի` հայ եւ օտար մարդկային յարաբերութիւններու ցանցով, որ 282–400 էջերուն վրայ կը տարածուի` Սաթենիկին «Այդ գիշեր լրջօրէն մտածեցի Ռուբիկին ապագային մասին» անձկութեամբ եւ կը պսակուի հայրիկին/մեծ հայրիկին «Մենք դատապարտուած ենք ապրելու» վճիռով…։ Ասկէ անդին կարիք չեմ զգար էջերը թուագրելու։

 Մոնթրէալի խստաշունչ ձմեռը կը սառեցնէ նաեւ հայու տաք հոգիները, սէրերը, երջանկութիւնը –– «Օ՜, ես ինչ գործ ունէի այս երկրին մէջ»։ Կարծէք բոլոր Սաթենիկները միասին կ՛արտասանեն այս ափսոսանքը։ Նիւ Ճըրզիի հովւութեանս տարիներուն, քանի-քանի՜ հայեր եւ մայրեր ըսած են ինծի.- “Եթէ մեր զաւակներն ու թոռները ուզեն ետ Պէյրութ երթալ, հիմա կը ծախեմ ամեն բան եւ կ՛երթամ”։ Այսօր նո՞յնն է. չեմ կարծեր. այսպէս ըսողներուն մեծ մասը մահացած է արդէն եւ անոնց յաջորդող սերունդը աւելի կապուած է Նոր աշխարհին։ Կը մնանք հոս` Նոր աշխարհին մէջ, կամաց-կամաց հայկականութենէն պարպուելով` մեր զաւակը օտարի մը հետ ամուսնացած տեսնելու մղձաւանջի՛ն դէմ յանդիման։ (19)

 «Հիմա տասը տարի անցած է այն օրէն ասդին երբ բեկուած սրտով, սպանդանոց տարուած անասունի մը համակերպութեամբ ես եկայ այս ցուրտ քաղաքը եւ բացի նոր տունս»։ Բացուած նոր տունը ներս մտնելու բաց հրաւէր կը դառնայ նաեւ օտարին համար, որուն ի տես պէտք է ակռաները սեղմել, համբերել, յարմարիլ, համակերպիլ։

 Կեդրոնական առանցքը Ռուբէնն է, Ռուբէնին նոր կեանքը, ապագան, կազմելիք նոր ընտանիքը, նոր կինը, նոր մայրը –– նոր հայուհի՞ն։ Սաթենիկ յաճախ մտքով եւ սրտով եկեղեցւոյ –աւելին` եկեղեցւոյ սրահին– երդիկին տակ կը մնայ։ «Ռուբիկին շուրջ դարձող այդ սիրուն աղջիկներուն մէջ մէկ հատ իսկ հայուհի չկար»։ Մօր համար կենսական է այս պարագան. իսկ Ռուբիկ նախ աղջիկը/կինը կը փնտռէր, ապա` կեանքի ընկերը, ապագայ զաւակներուն մայրը։ «Նանէթը արդէն անոր երրորդ «կըրլ-ֆրէնտ»ն է»։ Նահանջը առանց երգ-ի Նէնէթին (վերա)յաճախա՞նքն է…։ «Ռուբիկիս համար աղուոր հայուհի մը պէտք է գտնուի։ Չեմ գիտեր թէ ուրկէ պիտի գտնուի, բայց անպայման պէտք է գտնուի»։ Ուրկէ՞ պիտի գտնուի. հայ եկեղեցիէ՞ն, հայ դպրոցէ՞ն, հայ կեդրոնէ՞ն, հայ ընտանիքներէ՞, Պոլսէ՞ն, Հայաստանէ՞ն։ Նիւ Ճըրզիի հայ հօր եւ մօր հարցուցէք, թէ իրենց փաշայի պէս երկու մանչերը ուրկէ՞ գտան իրենց հրեայ կիները եւ տարիներով իրենց ամուսնութիւնն ու զաւակները գաղտնի պահեցին նոյնիսկ իրենց ծնողքէն` զրկելով զանոնք թոռնիկ գրկելու գգուանքէն…։

 Մոնթրէալ գաղթած Սաթենիկին, Յակոբին եւ Ռուբէնին հայ ընտանիքին քակտումը կը սկսի, երբ հօր/մեծ հօր մահով «գաւառի վերջին լապտեր»էն առկայծող փարոսին լոյսը այլեւս չի՛ կրնար հայ նաւը ապահով նաւահանգիստ առաջնորդել։ (20)

 Յակոբ իր եղբօր` Սուրէնին կնոջ` Սոնային հետ կը կենակցի։ Ռուբէն իր օտար ընկերուհիին` Ճէսիքային հետ կ՛ամուսնանայ։ Հայ մայրը, արի մարտնչումով կը յաջողի փրկել իր հայ ընտանիքը։ Սաթենիկին զաւկին` Ռուբէնին եւ օտար հարսին միացումէն կը ծնի նոր, գանատահայ ընտանիքը` Ռուբիկին «Մամ, մի՛ վախնար, ես սխալ բան չեմ ըներ» թերահաւատ խօսքերով։ (21)

 Վէպը այսպէս կ՛աւարտի։ Բայց անպայման պէտք է տեսնենք, թէ ինչպիսի՜ յոյզեր փրփրեցնելով Հատտէճեան կը կնքէ մերօրեայ այս տռամը։ Ուրեմն շարունակենք ընթացքը։

 Հայ կինը/մայրը կը հարցադրէ եւ կ՛ափսոսայ Սաթենիկին բերնով.- «Չէի կրնար հասկնալ թէ ան ի՞նչպէս Սուրէնին կ՛ընէր այսպիսի բան մը։ Մեր ընտանիքին համար ի՜նչ ամօթալի վիճակ էր այս»։ Ան` Սոնան լրիւ գանատացի եղած էր այլեւս – անշուշտ մեր պատկերացուցած գանատացին, օտարը` որ կրնայ նաեւ ամերիկացի, ֆրանսացի, պրազիլիացի եւ այլն ալ ըլլալ` այլ պարագծի մէջ։

 Սաթենիկ փրկութեան լաստին կը կառչի` Յակոբին հետ սրտբացօրէն խօսակցելով.-

 «- Պիտի չարտօնեմ որ մեր բոյնը քանդուի, ըսի։

 - Ի՞նչ կը նշանակէ ատիկա։

 - Կը նշանակէ որ պիտի թողուս այդ կինը եւ տուն պիտի վերադառնաս։

 - Չեմ կրնար։ Չեմ ուզեր բաժնուիլ։ Այսքան պարզ է։ Ես կեանքէս գոհ եմ։  

 Ես Յակոբը կորսնցնել չէի ուզեր։

 Տուն վերադարձիր, մի՛ քանդեր մեր բոյնը»։

 Գանատացիի հոտ կու գայ Յակոբին վրայէն եւս։ Բայց հայ կինը տեղի չի՛ տար եւ զանազան հնարքներու կը դիմէ մոլորած ամուսինը իր տունը վերադարձնելու համար։

 Սաթենիկին ընկերուհիները կը զարմանան անոր որդեգրած ռազմավարութեան վրայ –– «Ամուսինդ կը խաբէ քեզ եւ դուն չես ուզեր տունդ քանդել, չես ուզեր զինքը վռնտել քովէդ», կ՛ըսեն անոնք։ (22) Սաթենիկ չի՛ պոռար, չի՛ կռուիր, Յակոբը տունէն չի՛ վտարեր, ամուսնալուծման չի՛ դիմեր։ «Երկար ամիսներ Յակոբ մնաց մեր երկուքին միջեւ։ Ես չվհատեցայ, արժանապատուութեան խնդիր չըրի»։ Սաթենիկ կը համբերէ, կը դիմանայ, անուշ լեզուով օձը ծակէն դուրս կը հանէ, կը համոզէ եւ կը յաղթէ –– «Եւ ութ ամիս վերջ արդէն լաւ լուրեր ունէի հայրիկիս տալիք։ … Բարի եկար տունդ, ըսի արտասուելով։ Բարի եկար։ Գիտէի որ պիտի գայիր»։ Սաթենիկին, Յակոբին եւ Ռուբէնին տունը դժոխքէ դրախտի կը վերածուի։

 Սաթենիկ կը վերահիմնէ իր ընտանիքը, բայց զաւկին նորակազմ ընտանիքին հայեցի դրոշմը չի՛ կրնար յաջողցնել, հակառակ իր ընկերուհիին` Մարկոյին լաւատեսութեան.- «Նայէ, ըսաւ, եթէ ուզես, ես Ռուբէնիդ համար աղուոր հայ աղջիկ մը կրնամ գտնել»։ Մարկոն ուզածին չափ թող գտնէ. կարեւորը Ռուբէնին «այո»-ն է. աղուոր եւ հայ աղջիկը գրաւիչ է. աղուորին մէջ խտացած է ամեն բան` գեղեցկութիւն, ուսում, հարստութիւն, ձիրքեր, պատուաւոր ընտանիք եւ այլն։ Հայ աղջիկը հայ իտէալ ընտանիքին կախարդական ցպի՞կն է, երջանկութեան եւ ամրութեան խարի՞սխը։ Արդեօք հայ մօր եւ հօր ճնշումին հակադրուելով չէ՞ որ հայ տղան կամ աղջիկը յաճախ օտարին հետ կ՛ամուսնանայ։

 Սաթենիկ հայապահպանման սիւներէն երկուքին կը պլլուի –– հայրը եւ հայ լեզուն-գրականութիւնը։

 «Ես վստահօրէն կրնամ պնդել թէ ան իր առաստաղին վրայ կը պատկերացնէր Ռուբիկին ապագայ կինը, իրեն ծանօթ բոլոր հայ աղուոր աղջիկներէն աւելի աղուոր հայ աղջիկ մը»։

 «Գացի գզրոցէն վերցուցի Թումանեանի գիրքը»։ Այս գիրքին մէջ կար «Փարվանա»-ն` ցայգաթիթեռին, կրակի թիթեռին պատմութիւնը, թագաւորի մը աղջկան ամուսնութեան թեկնածու գտնելու դէպքը` երբ փեսացուն պարտաւոր էր գտնել եւ բերել սիրոյ անշէջ կրակը։ Չեմ խորանար. Սաթենիկ եւ Ռուբիկ կրակի հետ կը խաղային…։

 Ռուբիկ կը գտնէ իր աղուոր աղջիկը, որ օտարն է` Ճէսիքան։  Հայ մօր ուսերուն կը ծանրանայ հայ նոր ընտանիքը ճիշդ ճամբուն վրայ դնելը։ «Հոս, այս պաղ երկրին մէջ Ռուբիկին սէ՞րն ալ քիչ մը պաղած էր արդեօք, կամ` բանով մը փոխուա՞ծ էր արդեօք», իրաւամբ կը մտածէ Սաթենիկ։ Ան չէր կրնար, չէր համարձակեր Ճեսիքային մասին խօսիլ Ռուբիկին հետ։ Նոյնիսկ եթէ խօսէր, բան մը պիտի կարենա՞ր փոխել. լռելով թէ խօսելով զաւակը կորսնցնելու վախը կը կրծէր զինք։ «Ամէն անգամ որ կը մտածէի թէ ժամանակը եկած էր խօսելու, կը տեսնէի որ Ռուբիկ բոլորովին տարբեր աշխարհի մը մէջ կ՛ապրէր»։ Ո՛չ, Ռուբիկ Գանատայի մէջ էր, Սաթենիկ ուրիշ աշխարհի մը մէջ կ՛ապրէր։ «Ռուբիկէն կը վախնայի այնպէս, ինչպէս մէկը կը վախնայ օտար մարդէ մը։ … Մինչեւ իրիկուն ո՜վ գիտէ քանի անգամ կրկնեցի։ Ես քեզի հետ պիտի խօսիմ։ Ես քեզի հետ պիտի խօսիմ։ Ես քեզի հետ պիտի խօսիմ»։ Մայրական քնքուշ խօսքին քաղցրութիւնը, գրաւչութիւնը անկարելիութիւն դարձած է, որովհետեւ օտարը, օտարութեան պատուարը մնջած է հայ մայրը։

 Եւ կը գծուի ներկայ հայ ընտանիքին սրբութեան կառչելու ու ապագայ գանատահայ ընտանիքին դիմագծին գունաթափման հետ հաշտուելու անխուսափելի զուգահեռը։ «Նոյնը ըրած էի այն փոթորկալից օրերուն, երբ յանկարծ ահաւոր զարմանքով ու սարսափով իմացած էի որ Յակոբ կը խաբէր զիս ուրիշ կնոջ մը հետ։ Եւ այդ կինը օտար Ճէսիքա մըն ալ չէր։ Մեզմէ մէկն էր։ Սուրէնին կինն էր։ Սոնան։ Այդ անբարոյ կինը։ Այդ օձը։ Ես այն ատեն ալ իմ գաղտնիքս թաղեցի սրտիս մէջ, զայն ո՛չ մէկու հետ բաժնեցի եւ Աստուծոյ առջեւ երդում ըրի որ այդ հարցը պիտի լուծէի միմիայն իմ սեփական ուժերովս ու կամքովս։ Երդում ըրի որ Յակոբը ետ պիտի բերէի սատանային ճիրաններէն եւ պիտի փրկէի ամուսնական կեանքս»։ (23)Սոնան Ճէսիքայէն աւելի վարկաբեկուած է, որովհետեւ ինչ որ արտօնուած է օտարին, արգիլուած է հայուն` երբ մանաւանդ ընտանեկան, ազգային բարոյականն է խնդրոյ առարկան։

 «Երեք օր վերջ եկան մեզի այցելութեան։ Ճէսիքան, հայրը` Պարոն Գարլ Շմիտ, մայրը` Աննա։ Կ՛երեւի թէ գերմանական ծագում ունէին։ Եկան շատ գեղեցիկ ծաղկեփունջ մը իրենց ձեռքին մէջ։ … Վախնամ այս մարդիկը մեզի խնամի պիտի ըլլան, մտածեցի այդ վայրկեանին ակամայ»։ Սաթենիկին վախը իրական էր այլեւս. օտարը տան սեմէն ներս մտած էր. Գանատա/գերմանա/հայկական նոր ընտանիքին կազմաւորման նախաքայլը առնուած էր արդէն` ծաղկայարդ գնացքով։

 Ճէսիքա «Բարեւ», «Ի՞նչպէս էք այսօր», «Օդը այսօր շատ պաղ է» կը ճռուողէր, (24) մինչ Սաթենիկ մտքով Պոլիս կը փոխադրուէր` յիշելով հօրը Ռուբէնին «Փարվանա»-ն կարդալը եւ հայերէն դժուար բառերը բացատրելը։ «[Հայրիկս] հիւանդանոցի իր անկողնին մէջէն իսկ զանոնք [բարձրագահ, ծիծղուն] շարունակ կը հարցնէր Ռուբիկին»։ Յաջողակ Ռուբիկ հիմա բարձրագահ էր Գանատայի մէջ, բայց ծիծղո՞ւն էր. Ռուբիկին մա՞յրը, հա՞յրը, մեծ հայրի՞կը ծիծղո՞ւն էին, զաւակը ծիծղուն պիտի ըլլա՞ր։

 Սաթենիկ կը հնչեցնէր հարցումներուն հարցումը.- «Աղուոր մանչս, ըսի, ո՞ւր է, դուն սխալ բան չէիր ըներ», որուն Ռուբիկ ինքնավստահօրէն կը պատասխանէր.- «Բայց մամ, ո՞վ ըսաւ որ սխալ բան կ՛ընեմ, պատասխանեց Ռուբիկ։ Ճէսիքան շատ լաւ աղջիկ է։ Ծնողներն ալ հիանալի մարդիկ են։ Դեռ ի՞նչ։ Ո՞վ ըսաւ որ սխալ բան մը կ՛ընեմ»։ Սիրելը սխա՞լ է. օտար շատ լաւ աղջկան հետ ընտանիք կազմելը սխա՞լ է։

 Արդարօրէն մտահոգ է Սաթենիկ.- «Դէպի ո՞ւր կ՛երթայինք։ Շատ պարզ էր։ Կ՛երթայինք դէպի մեր բախտը, դէպի մեր ճակատագիրը։ Այս բոլորը առաջուց որոշուա՞ծ չէին արդեօք։ Այս բոլորը խմորուա՞ծ չէին շատ կանուխէն։ … Ստիպուած էի ընդունիլ։ Ա՜խ Աստուած իմ, ինչո՞ւ հայ չէր այս աղջիկը»։ Երբ մայրը կ՛ընդունի, բոլորն ալ այլեւս կ՛ընդունին։ «Եւ այս անուշ աղջիկը ի զուր կը ժպտէր ու ինծի հայերէնով կ՛ըսէր.- Այսօր, օդ ցուրտ է, այո՞»։ Այս բոլորէն ետք, Սաթենիկ չէր համարձակեր պոռթկալ.- ԱՅՈ՛, ԱՅՈ՛, ԱՅՈ՛… եւ այն ալ ի՜նչ ցուրտ։ Անուշ ես, անուշս, բայց ցուրտ ես, շատ ցուրտ ես։ (25)

 Սաթենիկին կը մնար բախտին հնազանդիլ։ «Չէի՞ կրնար Ռուբիկը ետ կեցնել օտարի մը հետ այս ամուսնութենէն։ … Չփորձեցի։ Գիտէի որ պիտի չյաջողէի։ Գիտէի որ Ռուբիկ լաւ մտածած էր ամէն բանի մասին»։

ՇԱՐ. 3

------------------------------------------------------------------------------------------

   19-Վէպին վերադառնալով` կը տեսնենք, թէ երկու ընկերային աշխարհներու մէջ – հայկական (նեղ) եւ գանատական (լայն)– տեղի ունեցող կազմաւորումէն կը ծնի գանատահայը։ Եւ հոս «Ո՞վ է օտարը, ո՞վ է հայը» հարցումին գործնական պատասխանը պիտի տայ գանատա-հայկական ամուսնութիւնը, նոր ընտանիքը, ծնող զաւակը։

 20-Սաթենիկ հեռակապով հետեւեալը կը պատմէ հօրը.- «Հայրիկ, մենք այլեւս այս աշխարհին մարդիկը չենք, ըսի միտքէս, մեր աշխարհը անցեալին մէջ մնաց, իսկ մենք չուզեցինք բաժնուիլ այդ հին աշխարհէն։ … Կարծեցիր թերեւս որ քեզմէ վերջ ե՛ս է որ պիտի փրկէի նաւը։ Եւ հիմա կը տեսնես, չէ՞։ Ասիկա քու Ռուբիկդ է։ … Միայն թէ ան հիմա մեր նաւուն մէջ չէ։ … Ան քշուա՞ծ չէր նոր ալիքներէ ու հոսանքներէ։ … Հայրիկ, ես եւ դուն նոյն նաւուն մէջ մնացինք, բայց Ռուբիկ հիմա ուրիշ նաւու մը մէջ է»։ Եւ ապա կ՛եզրակացնէ.- “Ռուբիկն ալ մեր նաւուն մէջն էր, մեր պապենական այն նաւուն մէջ, ուր մնալ յամառած էինք հայրս ու ես”»։ Բոլորս ալ ժամանակի նաւակին մէջ տարուբերող էակներ ենք՝ յարմարուելու համար անոր պարտադրած քմահաճոյքներուն: Հրամայական է ժամանակի պահանջներուն յարմարիլ այնպէս, որ ժամանակը մեզմէ աւելի արագ չընթանայ եւ մեր վրիպած աւաղումին թափթփուքները միայն մնան:

 21-Սաթենիկն է դարձեալ խորհրդածողը.- «Այդ առաւօտ բնաւ չէի մտածած որ «Ես սխալ բան չեմ ըներ»ը կրնար բոլորովին տարբեր նշանակութիւններ ունենալ։ Մարդիկ ընդհանրապէս իրենց լսած բառերէն ու խօսքերէն կը հասկնան այն ինչ որ իրենք հասկնալ կ՛ուզեն։ Իսկ այդ բառերն ու խօսքերը արտասանողները ընդհանրապէս կը կարծեն որ դիմացինը հասկցաւ այն ինչ որ իրենք հասկցնել ուզած էին»։

 22-1986–1991, երբ Վանգուվըր (Գանատա) կը ծառայէի, ղպտի ուղղափառներ եկեղեցի չունէին։ Իրենց Շնուտա Գ. պատրիարքը մեր եկեղեցւոյ մէջ մատուցեց սուրբ պատարագը` իր Վանգուվըր շնորհած հովուապետական այցելութեան ատեն։ 1999-ին, երբ Վանգուվըր կ՛այցելէի, իմացայ որ ղպտի ուղղափառներ եկեղեցի մը հիմնած են եւ հանդիպում մը ունեցայ իրենց հովիւին հետ։ Ան ինծի հետեւեալը պատմեց.- «Երեք ամիս առաջ Գահիրէ գացի Շնուտա Գ. պատրիարքին գանգատելու, թէ մեր սարկաւագներէն մին անջատուած է մեր Վանգուվըրի եկեղեցիէն, օտար եկեղեցի մը վարձած եւ պարբերաբար Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու դրացի քաղաքէն ղպտի քահանայ մը հրաւիրելով սուրբ պատարագ մատուցել կու տայ ու մեր հաւատացեալները կը գողնայ։ Պատրիարքը ապշեցուցիչ, բայց ուսանելի պատասխան մը տուաւ.-“Տղա՛ս, գնա եւ առաքելութիւնդ շարունակէ։ Մէկի տեղ հիմա երկու եկեղեցի ունինք Վանգուվըրի մէջ։ Աւելի ուրա՞խ պիտի ըլլայիր եթէ ղպտի եղբայրներդ եւ քոյրերդ կաթոլիկ կամ բողոքական եկեղեցիներ երթային”»։ Յայտնեմ, որ այսօր Գանատայի մէջ երեսունհինգ հազար ղպտի կ՛ապրի, ղպտի ուղղափառներ վաթսուն չորս եկեղեցի ունին, որոնցմէ երեքը Վանգուվըրի մէջ են։

 23-Սաթենիկ առաջին պարտութենէն –Յակոբին դաւաճանութիւնն ու տունէն հեռանալը– չէր ընկճուեր, չէր վախնար, այլ ուղղակի պայքարին գիրկը կը նետուէր` իրեն յատուկ մարտավարութեամբ։ Ասոր կ՛ըսենք` «ճակատամարտը կորսնցնել, բայց պատերազմը շահիլ»։ Նման եզրայանգում ունի նաեւ վէպին աւարտը։ Կեանքը կը շարունակուի եւ պայքարը ամեն տեղ է։

 24-Կը յիշեմ Նիւ Ճըրզիի այն անբախտ հայ մայրը, որ օտար կինը հայ տուն բերող տղուն ներկայութեան մեծ յոյսով եւ խոր վստահութեամբ կ՛ըսէր ինծի.- «Հարսս հայերէն պիտի սորվի». ամուսնանալէն մէկ տարի ետք հարսը ամէն բան ձգեց եւ մէջտեղէն կորսուեցաւ. «գոնէ թոռնիկ մը տար մեզի» հեծեց հայ մայրը։  Պէյրութի մէջ, աւանդական հայ ընտանիքի մը վաթսունամեայ հայրն է ինծի հետ խօսողը.- «Հայերէնը ի՞նչ պիտի ընեն. խօսիլ մը եթէ գիտնան կը բաւէ»։ Կինը գլուխը շարժելով կը հաստատէ ամուսնոյն ըսածը եւ կը յաւելու.- «Լաւ որ երեք զաւակներս ալ օտար դպրոց ղրկեցի. կը տեսնես կոր երեքն ալ պիւլպիւլի պէս արաբերէն, ֆրանսերէն եւ անգլերէն կը խօսին կոր եւ գործերնուն մէջն ալ յաջողած են. հոս ապրուելիք չէ այլեւս. ուր որ ալ երթան իրենց առած վկայականներով տեղ կը հասնին. գիտցած հայերէննին շատ է նոյնիսկ»։

 25-Կը յիշեմ Պէյրութէն Նիւ Ճըրզի հաստատուած մարտական ոգիով դաստիարակուած հայ մայրը, որ խոր մտահոգութեան մատնուած կ՛ըսէր.- «Եթէ աղջիկս օտարի հետ ամուսնանայ, ես խնամիներուս հետ ի՞նչ պիտի խօսիմ. անոնք ի՞նչ պիտի հասկնան Պուրճ Համուտէն, Հայաստանէն, Ղարաբաղէն, Դաշնակցութենէն»։